പപ്പുവിന്റെ ശല്യത്തിൽ നിന്ന് കുറച്ചെങ്കിലും പകൽ തെല്ലൊരാശ്വാസം കിട്ടുന്നതിന് അവനെ പള്ളിക്കൂടത്തിൽ ചേർക്കാൻ അമ്മ നിർദ്ദേശിച്ചു. അതിനുവേണ്ടി പപ്പുവിൻറെ മാതാപിതാക്കൾ വയൽ പാട്ടത്തിനു നൽകിയ ജന്മിയിൽ നിന്ന് സമ്മതം വാങ്ങി.

പഠിക്കുന്നതിനേക്കാൾ കളിക്കാൻ അവസരം ഉള്ളതുകൊണ്ട് പപ്പുവിന് സ്കൂളിൽ പോകാൻ ഇഷ്ടം ആയിരുന്നു. താമസിക്കാതെ അവൻ ജന്മിയുടെ കൊച്ചുമകൻ ഉൾപ്പെടെയുള്ള ഒരു കൂട്ടം കുട്ടികളുടെ നേതാവായി. ഒരു ദിവസം, ഒരു ക്ലാസ്സിനെ മൊത്തം ചെറിയൊരു കുറ്റത്തിന് ശിക്ഷിച്ചപ്പോൾ ജന്മിയുടെ കൊച്ചുമകനെ ഒഴിവാക്കി. ഈ കടുത്ത അനീതി പപ്പുവിന് സഹിക്കാൻ കഴിയാത്തതുകൊണ്ട് അധ്യാപകന്റെ മനോഭാവത്തെ ശക്തമായി എതിർത്തു. ഇതോടെ പപ്പുവിനെ സ്കൂളിൽ നിന്നും, താമസിയാതെ വീട്ടിൽ നിന്നും പുറത്താക്കി. തുടർന്ന് പപ്പുവും കുറച്ചു കൂട്ടുകാരും നാട്ടുകാർക്ക് പലവിധ പ്രശ്നങ്ങൾ ഉണ്ടാക്കി ഒരു കുന്നിന്റെ മുകളിൽ കഴിഞ്ഞു. പതുക്കെ പപ്പു ഒറ്റപ്പെട്ടു. ഒരു ദിവസം ജന്മിയുടെ മകൻ പപ്പുവിന്റെ മേൽ ചാടി വീണ് നെഞ്ചത്ത് ചവിട്ടി പക്ഷെ ഞെട്ടലിൽ നിന്ന് ഉണർന്നപ്പോഴേക്കും അക്രമി പോയിരുന്നു. പ്രതികാരമായിട്ട് പപ്പു പശുക്കളെയെല്ലാം ജന്മിയുടെ വയലിലേക്ക് അഴിച്ചു വിട്ടു. വിളവെല്ലാം നശിപ്പിച്ചു. പിടിക്കുമെന്നുറപ്പായപ്പോൾ പപ്പു നാടുവിട്ടു.

പട്ടണത്തിലെ ജീവിതം പപ്പുവിന് സമ്മിശ്ര അനുഭവങ്ങളാണ് നല്കിയത്. വിശപ്പ് ആയിരുന്നു പ്രധാന പ്രശ്നം. അവനു എന്തെങ്കിലും ജോലി വേണമെന്നായി. ഒരു ചുമട്ടുകാരനായും, ബീഡി തെറുപ്പുകാരനായും പിന്നെ ഒരു തുണി മില്ലിൽ നെയ്ത്തുകാരനായും ജോലി ചെയ്തു. എല്ലായിടത്തും അടിച്ചമർത്തൽ, പപ്പുവിന് അത് സഹിക്കാനായില്ല. ഒരു ശമ്പള ദിവസം പപ്പുവിന്റെ കൂലിയിൽ നിന്നും രണ്ടുരൂപ വെട്ടിക്കുറച്ചു.അത് ചോദ്യം ചെയ്ത പപ്പുവിനെ കാര്യസ്ഥൻ തല്ലി. പക്ഷെ ബോധം തെളിഞ്ഞപ്പോഴേക്കും പപ്പുവിനെ പോലീസ് അറസ്റ്റ് ചെയ്യുകയും ജയിലിൽ അടയ്ക്കുകയും ചെയ്തു.

14 മാസങ്ങൾക്കുശേഷം ജയിൽ മോചിതനാകുമ്പോൾ പപ്പുവിന് പോകാൻ ഒരിടവുമില്ലാതായി. ഭൂതവും ഭാവിയും ഒന്നും പപ്പുവിന് ഒരു പ്രശ്നമായിരുന്നില്ല, അടുത്ത ഭക്ഷണത്തെ പറ്റി മാത്രമായിരുന്നു ചിന്ത. ഒരു റിക്ഷ വാടകയ്ക്കെടുത്ത് റിക്ഷാക്കാരനായി, ആദ്യ ദിവസം തന്നെ പപ്പുവിന് ജോലി ഇഷ്ടപ്പെട്ടു.പപ്പുവിന്റെ വേഗതയും മര്യാദയുള്ള പെരുമാറ്റവും അവനെ പട്ടണത്തിലെ ഏറ്റവും തിരക്കുള്ള റിക്ഷക്കാരനാക്കി. പപ്പു നല്ല പൈസയുണ്ടാക്കി അത് അവൻ ആഹാരം കഴിക്കുകയും അന്തിയുറങ്ങുകയും ചെയ്യുന്ന ചായക്കടയുടമയെ ഏൽപ്പിച്ചു പോന്നു. കടയുടമ പപ്പുവിന്റെ ചിലവ് ഒഴിച്ചുള്ള കാശ് സൂക്ഷിച്ചു. താമസിയാതെ പപ്പു സ്വന്തം സമ്പാദ്യം കൊണ്ട് ഒരു റിക്ഷ വാങ്ങി.

ഒരു ദിവസം ഒരു അപകടമുണ്ടായി. പപ്പുവിൻറെ റിക്ഷ അത്താഴത്തിനുവേണ്ടി അരിയും, ഉപ്പും, മുളകുമായി പോയ ഒരു പെൺകുട്ടിയെ ഓടയിലേക്ക് ഇടിച്ചു വീഴ്ത്തി, അപ്പോൾ റിക്ഷയിലൊരു യാത്രകാരനുണ്ടായിരുന്നു. പപ്പു അവളെ ഓടയിൽ നിന്ന് എടുത്ത് ആശ്വസിപ്പിച്ചിട്ട് അവിടെത്തന്നെ ഇരിക്കാൻ പറഞ്ഞു. എന്നിട്ട് യാത്രക്കാരനെ ലക്ഷ്യസ്ഥാനത്തു എത്തിച്ചിട്ട് തിരിച്ചെത്തി, പെൺകുട്ടി കൊണ്ടുവന്ന അരിയും, സമാനങ്ങളും ഓടയിൽ ചിതറിക്കിടന്നു, അവർ ഒരു നേരത്തെ ഭക്ഷണം പോലും കഴിച്ചിരുന്നില്ല. അവളോട് അനുകമ്പ തോന്നി പപ്പു അവൾക്ക് ഭക്ഷണവും പലവ്യഞ്ജനങ്ങളും വാങ്ങിക്കൊടുത്തു. അവൾ പോകുന്നതിനു മുമ്പ് പിറ്റേന്ന് പപ്പു കാണണമെന്ന് പറഞ്ഞു. ആദ്യമായിട്ട് പപ്പു നാളയെപ്പറ്റി ചിന്തിച്ചു. അതുവരെ പപ്പുവിൻറെ മനസ്സിൽ ഇന്ന് മാത്രമേ ഉണ്ടായിരുന്നുള്ളു. അവളുടെ പേര് ലക്ഷ്മി എന്നായിരുന്നു കല്യാണിയുടെ മകൾ.

ഒരു ദിവസം പപ്പു ലക്ഷ്മിയുടെ ഇടിഞ്ഞുപൊളിഞ്ഞ വീട് സന്ദർശിച്ചു അവിടെ വച്ച് കല്യാണിയേയും കണ്ടു. ഒഴിവാക്കാനാവാത്ത സാഹചര്യങ്ങളുടെ പടുകുഴിയിൽപ്പെട്ടവർ ദാരിദ്ര്യത്തിന്റെ നെല്ലിപ്പലക കണ്ട അവസ്ഥയിലായിരുന്നു അവർ. ലക്ഷ്മിയുടെ സ്നേഹപൂർവ്വമായ നിർബന്ധത്തിനു വഴങ്ങി പപ്പു അവരുടെ കൂടെ താമസിക്കാൻ തീരുമാനിച്ചു. പതുക്കെ ലക്ഷ്മിയുടെയും വിധവയായ അമ്മയുടെയും കാര്യങ്ങൾ മെച്ചപ്പെട്ടു തുടങ്ങി. കുടിൽ നന്നാക്കി, അവർക്ക് പുതിയ വസ്ത്രങ്ങൾ കിട്ടി, അതിലുപരി ഒരു നേരത്തെ ആഹാരമെങ്കിലും കിട്ടിത്തുടങ്ങി. പപ്പു ലക്ഷ്മിയെ സ്കൂളിൽ ചേർത്തു അവൾ പഠിത്തത്തിൽ മിടുക്കിയായിരുന്നു. ലക്ഷ്മിയുടെ ഫീസ് കൃത്യമായി അടക്കുന്നതിനും അവൾ മറ്റേതൊരുശേഷിയുള്ള വീട്ടിൽ നിന്നും വരുന്ന കുട്ടികളെ പോലെ ഭംഗിയായി നല്ല വസ്ത്രം അണിയാനും പപ്പു ശ്രദ്ധ വച്ചു. പപ്പു കഠിനമായി ജോലി ചെയ്തു കൂടുതൽ സമ്പാദിച്ചു. പച്ചക്കറിനട്ടും, കോഴി വളർത്തിയും കല്യാണി കുടുംബ വരുമാനം മെച്ചപ്പെടുത്തി.

ലക്ഷ്മി സൗന്ദര്യവതിയും നല്ല വിദ്യാർത്ഥിയും സംഗീതത്തിലും പ്രസംഗത്തിലും കഴിവുള്ളവളും അധ്യാപകർക്ക് വേണ്ടപ്പെട്ടവളും ധനികകുടുംബങ്ങളിലെ കുട്ടികളുടെ ചങ്ങാതിയുമായി. അവളുടെ എളിയ സാഹചര്യങ്ങളിൽ അവൾക്ക് കുറച്ചിൽ തോന്നി. പപ്പുവിനെ അവൾ വീട്ടിലും പുറത്തും ഒഴിവാക്കാൻ തുടങ്ങി തമ്മിൽ സംസാരം പോലും ഇല്ലാതായി. അവൾ വീട്ടിൽ കതകടച്ചിരിപ്പായി. കല്യാണിയും പപ്പുവും ലക്ഷ്മിയുടെ ഈ സ്വഭാവത്തിലെ മാറ്റം ശ്രദ്ധിച്ചു. പക്ഷെ പ്രത്യുപകാരമോ നന്ദിയോ ബഹുമാനമോ പ്രതീക്ഷിക്കാത്തതുകൊണ്ട് പപ്പുവിന് ഒട്ടും മനഃപ്രയാസം ഇല്ലായിരുന്നു. ലക്ഷ്മിയ്ക്ക് ക്ലാസ് കയറ്റം കിട്ടുംതോറും പപ്പുവിന് ചെലവ് കൂടി വന്നു. പപ്പു സദാ സമയവും അധ്വാനിക്കേണ്ടി വന്നു. അവന്റെ ആരോഗ്യം ക്ഷയിച്ചു തുടങ്ങി. പ്രിയതമന്റെ ചികിത്സക്കുവേണ്ടി കല്യാണി കരുതി വച്ചിരുന്ന ചെറിയ തുക പോലും ലക്ഷ്മിയുടെ ആവശ്യങ്ങൾക്കുവേണ്ടി ചെലവായി.

ലക്ഷ്മിയും ഗോപിയും സ്നേഹത്തിലായിരുന്നു, ഗോപി ധനികനായിരുന്നു,പപ്പുവിന് അയാളെ അറിയാമായിരുന്നു. അയാൾ സൽസ്വഭാവിയും ആദരണീയനുമായിരുന്നു. ഗോപിയുമായുള്ള ബന്ധം ലക്ഷ്മിക്ക് പപ്പുവിനോടുള്ള സമീപനത്തിൽ മാറ്റമുണ്ടാക്കി. ജീവിതകാലം മൊത്തം അവൾക്കു വേണ്ടി കഷ്ടപ്പെട്ട ഒരാളിന്റെ യഥാർത്ഥ വില അവൾക്കു മനസിലായി. അവളുടെ ക്രൂരമായ പെരുമാറ്റത്തിൽ അവൾക്ക് പശ്ചാത്താപമുണ്ടായി.

നിലയ്ക്കാത്ത ചുമ പപ്പുവിനെ അലട്ടി ആരോഗ്യം വീണ്ടും ക്ഷയിച്ചു. റിക്ഷ വലിക്കാൻ ബുദ്ധിമുട്ടായപ്പോൾ യാത്രക്കാർ പപ്പുവിനെ ഒഴിവാക്കി തുടങ്ങി. പക്ഷെ പൈസ ആവശ്യമായിരുന്നു. പപ്പു റിക്ഷ വിറ്റ് കാശ് സ്വരൂപിച്ചു, അതുകൊണ്ട് ലക്ഷ്മിയുടെ വാർഷികപരീക്ഷയ്ക്കുള്ള ഫീസ് കെട്ടി.

പപ്പു വിശ്രമിച്ചില്ല, പുതിയ ജോലി തേടി നടന്നു. അനേകം പേർക്ക് സഹതാപം ഉണ്ടായിരുന്നെങ്കിലും പപ്പു അവരുടെ സഹായം സ്വീകരിച്ചില്ല. സഹാനുഭൂതിയുള്ള സുഹൃത്ത് നൽകുന്ന ചായപോലും പപ്പു സ്വീകരിച്ചില്ല. പ്രതിസന്ധികൾക്കിടയിലും അവൻ തല ഉയർത്തിപ്പിടിച്ചു നിന്നു. കയർ പിരിക്കുന്നിടത്ത് അവൻ ജോലി സമ്പാദിച്ചു.

ഗോപിയുടെയും ലക്ഷ്മിയുടെയും കല്യാണം ഉറപ്പിച്ചു. പപ്പുവിന് ആ ബന്ധം ഇഷ്ടപ്പെട്ടു. പക്ഷെ ഒരു ജീവിതം മുഴുവൻ പ്രയത്നിച്ച കാര്യം കൈവിട്ടുപോകുമെന്ന് പപ്പുവിന് തോന്നി. നിർത്താതെയുള്ള ചുമ അവനെ വല്ലാതെ അലട്ടി. വീട്ടിൽ തങ്ങാനും വിശ്രമിക്കാനും ലക്ഷ്മി അപേക്ഷിച്ചു. പപ്പു ജീവിതത്തിൽ ഒരാളെയും വകവച്ചിട്ടില്ല, ആരുടേയും ഔദാര്യം രുചിച്ചിട്ടുമില്ല. പ്രക്ഷുബ്ധമായ കടലിൽ വളരെ താണ്ടിയ കപ്പലിനെ പോലെ ആയിരുന്നു അവൻ. കടുത്ത ദാരിദ്ര്യത്തിന്റെ കൊലയാളി തിമിംഗലത്തിൽനിന്ന് രണ്ടു ആത്മാക്കളെ രക്ഷപ്പെടുത്തിയതാണ്, എന്നാൽ ഇപ്പോൾ കപ്പലിന് പിടിച്ചു നിൽക്കാൻ കഴിയുന്നില്ല. ഏതു നിമിഷവും മുങ്ങി താഴാവുന്നതായിട്ടും അത് മുന്നോട്ട് തന്നെ നീങ്ങി. ഗോപിയുടെയും ലക്ഷ്മിയുടെയും വിവാഹം പൊടിപൊടിച്ചു. ആഘോഷങ്ങളിൽ പങ്കെടുത്തില്ലെങ്കിലും യുവമിഥുനങ്ങളെ ആശിർവദിച്ച ശേഷം അവന്റെ വഴിയേ ചുമച്ചു ചുമച്ചു കയർ വിൽക്കാൻ പോയി.

ആ രാത്രി പപ്പുവിന് വിശ്രമിക്കാൻ സാധിച്ചില്ല. ചുമച്ചും വിറങ്ങലിച്ചും വിജനമായ തെരുവുകളിൽ കൂടി നടന്നു. അവൻ വർഷങ്ങൾക്ക് മുമ്പ് ഒരു പാവപ്പെട്ട പെൺകുട്ടിയെ പൊക്കിയെടുത്ത ഓടയ്ക്കരുകിലൂടെ നടന്നു നീങ്ങി. കോള് കണ്ട കടലിലൂടെ അവളെ രക്ഷപ്പെടുത്തിയ പേടകം തിട്ടയിൽ പതിച്ചു തകർന്നു. ചുമയുടെ ഒച്ച രാത്രിയുടെ നിശബ്ദതയെ ഭേദിച്ചു. അത് നവദമ്പതികൾ ആദ്യരാത്രിയിൽ കേട്ടു.

പരമുവും ഔസേപ്പും അദ്രമാനും ബാല്യകാല സുഹൃത്തുക്കളായിരുന്നു. പരമു കുറച്ചൊരു സ്ത്രൈണഭാവമുള്ള കൂട്ടത്തിലായിരുന്നു. ഔസേപ്പ് ആകാരം കൊണ്ട് കുറുകിയവനായിരുന്നു. അദ്രമാൻ മുടന്തനും. ഗോലികളി അവരുടെ ഇഷ്ട വിനോദമായിരുന്നു. പരാമുവിൻറെ അച്ഛൻ പൊലീസുകാരനായ കുട്ടൻപിള്ള ഒരു തെമ്മാടിയുടെ കൈകൊണ്ടാണ് മരണപ്പെട്ടത്. പരാമുവിൻറെ 'അമ്മ മാധവി അമ്മയും സഹോദരി ഗൗരിയും ഒരു കുടിലിലാണ് കഴിഞ്ഞു പോന്നത്. പരമു പക്ഷെ ശങ്കര കുറുപ്പിന്റെ ചായക്കടയിലാണ് അന്തിയുറങ്ങിയത്. അവിവാഹിതനായ കുറുപ്പും സ്ത്രൈണതയുള്ള പരമുവും തമ്മിലുള്ള അടുപ്പം നാട്ടുകാരുടെ കണ്ണിൽ ഒരു അവിഹിത ബന്ധത്തിൻറെ നിറം പകർന്നു. അവരുടെ ബന്ധത്തെപ്പറ്റിയുള്ള സ്വന്തം അമ്മയുടെ പരാമർശങ്ങൾ കാരണം അവൻ നാടുവിട്ടു.

വർഷങ്ങൾക്കു ശേഷം ഒത്ത ഒരു പുരുഷനായി പരമു നാട്ടിൽ തിരിച്ചെത്തി. പക്ഷെ അവന്റെ കുടുംബത്തിന് അവൻ എളുപ്പത്തിൽ സ്വീകാര്യനായില്ല. അവൻ കൂട്ടുകാരനായ ഔസേപ്പിനെയും അദ്രമാനെയും കണ്ടു. ഔസേപ്പ് കാര്യമായൊന്നും ചെയ്യാതെ ഒരു കത്തി കയ്യിൽ കൊണ്ട് നടന്ന് എങ്ങനെയൊക്കെയോ ജീവിതത്തിന്റെ രണ്ടറ്റവും മുട്ടിച്ചുപോന്നു. അദ്രമാൻ ബീഡിപ്പണി ചെയ്ത് ഉപജീവനം നടത്തി പോന്നു. പരമു നിരാശനും നിസ്വനുമായിരുന്നു. കത്തി വിറ്റ് കിട്ടുന്ന പണം കൊണ്ട് ഒരു നേരത്തെ നല്ല ഭക്ഷണം കഴിക്കാമെന്നു കരുതി ഔസേപ്പിൻറെ കത്തി മോഷ്ടിച്ച് പരമു ഓടിക്കളഞ്ഞു. ഔസേപ്പും കൂട്ടരും അവനെ പിന്തുടർന്നെങ്കിലും ആയുധം കൈയിലുള്ളതിനാൽ ആരും അവനോട് അടുത്തില്ല. പരമു അങ്ങനെ ചട്ടമ്പിപരമുവായി. ഔസേപ്പ് പരാമുവിന്റെ വക്താവുമായി. പരമുവിന്റെ ധൈര്യത്തേയും ചങ്കൂറ്റത്തെ പറ്റി ഉദ്യോഗജനകമായ കഥകൾ പരന്നു. അവർക്ക് ഉടനെ ഒരു രക്ഷാധികാരിയെ കിട്ടി-കാരാട്ട് ഗോവിന്ദ കുറുപ്പ്.

കുഞ്ഞു പണിക്കരുടെ ചിറകിൻ കീഴിൽ മറ്റൊരു റൗഡി, ചട്ടമ്പി കൈമളും ശക്തി പ്രാപിക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു, അവന്റെ ശരീര ക്ഷമതയെയും നിർഭയത്വത്തെയും പറ്റിയുള്ള കഥകൾക്ക് പ്രചാരം ലഭിച്ചു. രണ്ട് ചട്ടമ്പികൾ തമ്മിലുള്ള ഏറ്റുമുട്ടൽ ആസന്നമായി. ജേതാവിനു മാത്രമേ ചട്ടമ്പിയായി തുടരാനാവുമായിരുന്നുള്ളു. ഒരുപാട് ചട്ടമ്പിമാരെ താങ്ങാനാവാത്തതുകൊണ്ട് അത് നാട്ടുകാരുടെയും ഒരു പ്രധാന ആവശ്യമായിരുന്നു. നാട്ടുനടപ്പനുസരിച്ചു മുളങ്കാവ് ഭഗവതി ക്ഷേത്ര ഉത്സവത്തിന്റെ അന്ന് ഇവർ തമ്മിലൊരു ദ്വന്തയുദ്ധത്തിലേർപ്പെടണമെന്ന് തീരുമാനമായി. ആഘോഷങ്ങൾ വർണാഭവും ആർഭാടം നിറഞ്ഞതുമായിരുന്നു. ആദ്യവട്ടം പരമു ഭയന്ന് പിന്നോട്ടോടിയെങ്കിലും ആഘാതത്തിൽ നിന്ന് മോചിതനായ അയാൾ കത്തി വലിച്ചൂരി കൈമളിന്റെ നെഞ്ചത്ത് കുത്തി. കൈമൾ തൽക്ഷണം മരിച്ചു. പരമു മൂന്നു വർഷം കഠിനതടവിനും വിധിക്കപ്പെട്ടു. അറസ്റ്റിലാവുന്നതിനു മുമ്പ് പരമു കത്തി സൂക്ഷിക്കാനായി ഔസേപ്പിനെ ഏൽപ്പിച്ചു.

നാടിനെ സംബന്ധിച്ചടുത്തോളം മൂന്നു വർഷം മാറ്റങ്ങളുടെ കാലമായിരുന്നു. പുതിയ കടകൾ തുറക്കുകയും പഴയവയ്ക്ക് ഒരു മുഖം മിനുക്കൽ നടക്കുകയും ചെയ്തു. പുതുതായി വന്നവയിൽ "ഭുതാനന്ദവിലാസം നായർ ഹോട്ടൽ ആൻഡ് ടീ ഷോപ്" ആയിരുന്നു എടുത്തു പറയേണ്ടത്. പപ്പു നായരായിരുന്നു പുതിയ ഹോട്ടലിന്റെ ഉടമ. അദ്ദേഹം തികഞ്ഞ അയ്യപ്പ ഭക്തനായതുകൊണ്ട് നാട്ടുകാർ അദ്ദേഹത്തെ 'പെരിയസാമി' എന്ന് വിളിച്ചു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഭാര്യ ശങ്കരിയമ്മയും പെണ്മക്കളായ ദേവയാനിയും സരസ്വതിയും വിദ്യാർത്ഥിയായ മകൻ ഭാസ്കരനും ചേർന്നാണ് കട നടത്തിയിരുന്നത്. പെരിയസാമിയുടെ കച്ചവടം അഭിവൃദ്ധിപ്പെട്ടുവെങ്കിലും നാട്ടുകാരിൽ അത് അസൂയ ഉളവാക്കി; അയാളെയും പെൺമക്കളെയും താറടിച്ചു കാണിക്കുവാനും അപകീർത്തിപ്പെടുത്തുവാനും അവർ പരമാവധി ശ്രമിച്ചു.

ഒരു ദിവസം പരമു നായരുടെ ഹോട്ടലിനു മുന്നിൽ നിറുത്തിയ ബസിൽ നിന്ന് ചട്ടമ്പി പരമു ഇറങ്ങി വന്നു. ഔസേപ്പും കൂട്ടരും അയാൾക്ക് ഒരു ജേതാവിനു നൽകുന്ന മട്ടിൽ വരവേൽപ്പ് നൽകി. ചട്ടമ്പി പരമുവിനെപ്പറ്റി വീണ്ടും കഥകൾ പ്രചരിച്ചു. പപ്പു കത്തി തിരിച്ചു വാങ്ങി ഭക്ഷണത്തിനും സുഖ സൗകര്യങ്ങൾക്കും വേണ്ടി ആളുകളെ വിരട്ടാൻ തുടങ്ങി. പെരിയസാമിയെ പക്ഷെ ഇതൊന്നും ബാധിച്ചില്ല. പക്ഷെ, പരദൂഷണക്കാരുടെ നാവടക്കാൻ പരാമുവുമായി സൗഹൃദം സ്ഥാപിക്കുന്നതാവും ബുദ്ധി എന്ന് ശങ്കരിയമ്മ ധരിച്ചു. ശങ്കരിയമ്മ പരമുവിനെ ഊണിനു ക്ഷണിക്കുകയും പെണ്മക്കൾ അയാളെ പരിചരിക്കുകയും ചെയ്തു. അതൊരു പതിവായി. ഈ അപമാനം സഹിക്കവയ്യാതെ പെരിയസാമിയും മകൻ ഭാസ്കരനും നാടുവിട്ടു.

ചട്ടമ്പി പരമു കട നടത്താൻ തുടങ്ങിയെങ്കിലും അത് നീണ്ടു നിന്നില്ല. ഹോട്ടൽ അടച്ചുപൂട്ടി. പക്ഷെ പരമു അവിടെ തുടരുകയും ദേവയാനിയിൽ അയാൾക്കൊരു കുഞ്ഞുണ്ടാവുകയും ചെയ്തു. അവനു വാസു എന്ന് പേരിട്ടു. പക്ഷെ, അവസാനം ദേവയാനി പരമുവിനെ പുറത്താക്കി. പെരിയസാമി തിരിച്ചെത്തി ചെറിയതോതിൽ കട തുടങ്ങി.

വർഷങ്ങൾ കടന്നുപോയി ചട്ടമ്പി പരമുവിനെ എല്ലാവർക്കും പേടിയായിരുന്നെങ്കിലും ആർക്കും അയാളോട് ബഹുമാനമോ സ്നേഹമോ ഇല്ലായിരുന്നു. അയാളുടെ നല്ല നാളുകൾ അസ്തമിച്ചു കഴിഞ്ഞിരുന്നുവെങ്കിലും അയാൾ മനസാ ഒരു ചട്ടമ്പിയായി തുടർന്നു. ഒരു ദിവസം ഒരു ചെറിയ പ്രകോപനത്തെ തുടർന്ന് ഉറ്റ സുഹൃത്തായ ഔസേപ്പുമായി അയാൾ വഴക്കിടുകയും പെരിയസാമിയുടെ ഹോട്ടലിൽ വച്ച് ഔസേപ്പിനെ കൊലപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്തു. മറ്റൊരു കൂട്ടാളി കത്തി വലിച്ചൂരി ചട്ടമ്പി പരമുവിനെ മകൻ വാസുവിന്റെ മുന്നിലിട്ട് കുത്തി. വാസു അച്ഛനെ കൈകളിൽ കോരിയെടുത്തു കത്തി വലിച്ചൂരി. പരമു അന്ത്യശ്വാസം വലിക്കുന്നതിനു മുമ്പ് കത്തി എവിടെയെങ്കിലും കൊണ്ടുപോയി കളയാൻ മകനെ ഉപദേശിച്ചു.

രണ്ടു വ്യത്യസ്ത ജാതിക്കാരായ കൊച്ചുരാമനും നീലിയും വിവാഹമെന്ന സ്വന്തം സ്വപ്നസാക്ഷാത്കാരത്തിനായി തങ്ങളുടെ മാതാപിതാക്കളെയും ഗ്രാമത്തെയും വിട്ട് ഓടിപ്പോയി. അവർ ആലപ്പുഴയിലെത്തിച്ചേരുകയും കൊച്ചുരാമൻ ഒരു കയർ ഫാക്ടറിയിൽ ജോലിക്കു കയറുകയും ചെയ്തു. താമസിക്കാതെ അവർ ക്രിസ്ത്യൻ വൈദികരുടെ വലയിൽ വീഴുകയും ക്രിസ്തുമതം സ്വീകരിക്കുയും ചെയ്തു - കൊച്ചുരാമൻ അതോടെ വർക്കിയും നീലി ഏലിയുമായി. കാലം ചെന്നപ്പോൾ അവർക്ക് മൂന്ന് കുട്ടികൾ പിറന്നു; ആൻ്റണി, റോക്കി, പിന്നെ അന്നയും. ആൺമക്കൾ പ്രാഥമിക വിദ്യാഭ്യാസത്തിനുശേഷം തങ്ങളുടെ പിതാവ് ജോലിചെയ്യുന്ന കയർ ഫാക്ടറിയിൽ തൊഴിലാളികളായി ചേർന്നു. പതിഞ്ഞ സ്വഭാവക്കാരനായ ആൻ്റണി കൂടുതൽ ജ്ഞാനം നേടണമെന്ന ചിന്താഗതിക്കാരനായിരുന്നു. മറിച്ച് റോക്കിയാകട്ടെ പെട്ടെന്ന് ഭാവം മാറുന്ന പ്രകൃതക്കാരനായിരുന്നു. വർക്കിയും ഏലിയും ദൈവഭയമുള്ളവരും ഫാക്ടറി ഉടമയോട് അചഞ്ചലമായ കൂറുള്ളവരുമായിരുന്നു.

അക്കാലത്തു തൊഴിലാളി വർഗ്ഗത്തിൻ്റെ അവസ്ഥ പരിതാപകരമായിരുന്നു. പ്രാഥമികമായി സ്വന്തം അവകാശങ്ങളെയും ആനുകൂല്യങ്ങളെയും കുറിച്ച് അവർ അജ്ഞരായിരുന്നു; മാനേജ്മെൻ്റ് അവരുടെ അറിവുകേടിനെ മുതലാക്കുകയും ചെയ്തു. തുല്യജോലിക്കു തുല്യവേതനം എന്ന സമ്പ്രദായമൊന്നുമുണ്ടായിരുന്നില്ല. തൊഴിലാളികളെല്ലാം ഒരു വിതത്തിലല്ലെങ്കിൽ മറ്റൊരു വിധത്തിൽ മുതലാളിയോട് കടപ്പെട്ടവനായിരുന്നു. തൊഴിലാളികൾ സംഘടിതരായിരുന്നില്ല എന്നതുകൊണ്ട് തന്നെ മെച്ചപ്പെട്ട എന്തിനെങ്കിലുമായി കൂട്ടായി വിലപേശാനും കഴിയുമായിരുന്നില്ല. കയർ ഫാക്ടറി തൊഴിലാളികളികളുടെ നില പരമദയനീയമായിരുന്നു. കൂലി കുറച്ചില്ലെങ്കിൽ ഫാക്ടറികൾ അടച്ചുപൂട്ടേണ്ടി വരുമെന്ന് മാനേജ്മെൻ്റ് ഇതിനിടക്ക് ഭീഷണി മുഴക്കുകയും ചെയ്തു. തൊഴിലാളികൾ പ്രതിഷേധിച്ചതോടെ മുതലാളിയുടെ ഗുണ്ടകൾ വിഷയത്തിലിടപെട്ടു. പോലീസ് മുതലാളിയുമായി ഒറ്റക്കെട്ടായിരുന്നു. ആൻ്റണിയും റോക്കിയും കൂട്ടരും അറസ്റ്റു ചെയ്യപ്പെട്ടു. വേലായുധൻ എന്ന തൊഴിലാളി പോലീസ് കസ്റ്റഡിയിൽ മരണപ്പെട്ടെങ്കിലും പോസ്റ്റുമാർട്ടം റിപ്പോർട്ട് അത് ആത്മഹത്യ എന്നാണ് സാക്ഷ്യപ്പെടുത്തിയത്.

അശാന്തിയുടെ ഈ വേളയിലാണ് ഒരാൾ പട്ടണത്തിലെത്തിയത്. അയാൾ എവിടെനിന്നും വന്നുവെന്നോ, എവിടേക്ക് പോകുമെന്നോ ആർക്കും ഒരുപിടിയുമില്ലായിരുന്നു. അയാൾ തൊഴിലാളി വർഗ്ഗവുമായി ഇടപഴകുകയും അയാൾ ആത്മാർഥമായി കേൾക്കുകയും ചെയ്തു; അയാൾ പറയുന്നത് അവരെല്ലാം ശ്രദ്ധാപൂർവം കേൾക്കുകയും ചെയ്തു. അയാൾ അവരോടു പറഞ്ഞു: "അടിമത്വത്തിൻ്റെ ചങ്ങലയല്ലാതെ മറ്റൊന്നും നിങ്ങൾക്ക് നഷ്ടപ്പെടാനില്ല". ആർക്കും അയാളുടെ പേര് അറിയില്ലായിരുന്നു. അവർ അയാളെ 'കാറ്റ്' എന്ന് വിളിച്ചു. സത്യം, അയാൾ കാറ്റിനെപോലെ മൃദുവായാണ് വന്നത്. ചില വേളകളിൽ അയാൾ കൊടുങ്കാറ്റായിരുന്നു. എന്ത് തന്നെ ആയാലും ഗ്രാമത്തിനും അവിടത്തെ തൊഴിലാളി വർഗ്ഗത്തിനും അയാൾ മാറ്റത്തിൻ്റെ കാറ്റായിരുന്നു.

ആൻ്റണിയും റോക്കിയും ജയിലിലായിരുന്നപ്പോൾ അന്ന തനിച്ചായിരുന്നു. പക്ഷെ 'കാറ്റ് ' ജാഗ്രതയോടെ അവൾക്ക് അരിയും പലവ്യഞ്ജനങ്ങളും എത്തിച്ചു കൊടുത്തു. ആൻ്റണിയുടെയും റോക്കിയുടെയുമെല്ലാം ജയിൽമോചനം വലിയ ആഘോഷമായിരുന്നു. തൊഴിലാളി വർഗ്ഗത്തിൻ്റെ നായകർക്കു ഇണങ്ങും മട്ടിൽ അവരെ വരവേൽക്കാൻ സമ്മേളനം സംഘടിപ്പിക്കപ്പെട്ടു. അന്നയും സമ്മേളനത്തിൽ പങ്കെടുക്കാനെത്തി. അനവധി സഖാക്കൾ സംസാരിച്ചു. അന്നക്കു പക്ഷെ കാര്യമായി ഒന്നും മനസ്സിലായില്ല. സമ്മേളനം നടന്നുകൊണ്ടിരിക്കെ അന്നയുടെ വീട് തീവെക്കപ്പെട്ടു. 'കാറ്റ്' ആ സമയം അവിടെ എത്തിച്ചേർന്നു. എന്നാൽ ആളുകൾ അയാളെ തല്ലിച്ചതച്ച് ഒരു തെങ്ങിനോട് വരിഞ്ഞു കെട്ടി. ഹീനകൃത്യത്തിനു പിന്നിലാരാണെന്നു റോക്കി കണ്ടുപിടിച്ചു. അവൻ മാനേജരുടെ വീട്ടിൽ ചെന്ന് അയാളെ വലിച്ചിറക്കി പൊതിരെ തല്ലി. തുടർന്ന് റോക്കി ഒളിവിൽ പോയി. ആൻ്റണിയും കൂട്ടരും അറസ്റ്റിലായി.

തൊഴിലാളി പ്രസ്ഥാനം കരുത്താർജ്ജിച്ചു. പുതിയ നേതാക്കന്മാർ ആലപ്പുഴയിലെത്തി; അക്കൂട്ടത്തിലുണ്ടായിരുന്ന സഖാവ് നീലകണ്ഠൻ തൊഴിലാളികളിൽ പുതിയ ഒരു അവബോധം സൃഷ്ടിച്ചു. പട്ടണത്തിൻ്റെ തലങ്ങും വിലങ്ങും "ഇൻക്വിലാബ് സിന്ദാബാദ്" എന്ന മുദ്രാവാക്യം പ്രതിധ്വനിച്ചു. തൊഴിലാളി യോഗങ്ങളിൽ റഷ്യൻ വിപ്ലവവും കാൾ മാർക്സിൻ്റെ തത്വശാസ്ത്രവും ചർച്ചാവിഷയങ്ങളായി. പതിയെ അവർ സ്വന്തം അവകാശങ്ങളെയും ആനുകൂല്യങ്ങളെയും കുറിച്ച് ബോധമുള്ള സംഘടിത ശക്തിയായി തീർന്നു.

വിപ്ലവ ബോധം പകരുകയും തൊഴിലാളികളെ സ്വന്തം അവകാശങ്ങളെയും ആനുകൂല്യങ്ങളെയും കുറിച്ച് ബോധവാന്മാരാക്കുകയും ചെയ്ത 'കാറ്റ്' പക്ഷെ കൊല്ലാനും കൊലചെയ്യപ്പെടാനും ആളുകളെ പ്രേരിപ്പിക്കുന്നയാളായി പലപ്പോഴും തെറ്റിദ്ധരിക്കപ്പെട്ടു. എന്നാൽ ദൃഢചിത്തനായ ഈ എല്ലില്ലാ മനുഷ്യൻ്റെ ഉള്ളിൻ്റെ ഉള്ളിൽ സ്നേഹസുരഭിലമായ ഒരു ഹൃദയമുണ്ടായിരുന്നു- അന്നയോടുള്ള സ്നേഹം. അപ്പോഴേക്കും പക്ഷെ, വിപ്ലവം തുടങ്ങിയിരുന്നു.

വിശ്വനാഥൻ മുതലാളി ഒരു യാത്ര കഴിഞ്ഞു തിരിച്ചു വരികയായിരുന്നു. നേരം അർദ്ധരാത്രിയായിരുന്നു. പൊടുന്നനെ ഒരു സ്ത്രീ റോഡിനു നടുവിൽ നില്കുന്നതുകണ്ട് ഡ്രൈവർ കാർ നിർത്തി. അവൾ ഒരു പൂച്ചക്കുട്ടിയെ നെഞ്ചോടു ചേർത്ത് പിടിച്ചിരുന്നു. തന്നെയും കൂടെ കൊണ്ടുപോകണമെന്ന് യുവതി വിശ്വനാഥനോട് കേണപേക്ഷിച്ചു. ഒരു സ്വപ്നത്തിലെന്നപോലെ വിശ്വനാഥൻ സമ്മതം മൂളി.

അവൻ അവളെ വീട്ടിലേക്ക് കൊണ്ടുപോയി. ഗൗരി അതാണവളുടെ പേര്. ഒന്ന് രണ്ടു ദിവസം കൊണ്ട് തന്നെ അവൾ വിശ്വനാഥന്റെ അമ്മ നാണിയുമായി ചങ്ങാത്തത്തിലായി. നാണിയാണെങ്കിൽ ഭർത്താവിന്റെ മരണത്തിനു ശേഷം കുറെ വർഷങ്ങളായി മൗനവും മ്ലാനവുമായ ഒരു ജീവിതം നയിച്ച് വരികയായിരുന്നു. ഗൗരിയുടെ വരവോടെ, നാണിയമ്മയിൽ മാറ്റങ്ങൾ പ്രകടമായി. അവർ ഉല്ലാസവതിയായി, രണ്ടുപേരും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം ഊഷ്മളമായിരുന്നു. നാണിയമ്മ അവളെ ഒരു നല്ല തറവാട്ടിലെ അംഗമായി കണക്കാക്കി. പക്ഷെ അവളുടെ പശ്ചാത്തലം നിഗൂഢമായിരുന്നു.

ഗൗരിയേയും വിശ്വനാഥനെയും ചേർത്ത് കിംവദന്തികൾ പ്രചരിച്ചുതുടങ്ങി. വിശ്വനാഥന്റെ ജ്യേഷ്ഠൻ ഒരു ദിവസം വീട്ടിലെത്തി ഒരു രംഗം സൃഷ്ടിച്ച് ഗൗരിയെ ഉടനടി പറഞ്ഞുവിടണമെന്ന് ശഠിച്ചു. അദ്ദേഹത്തെ കുറ്റപ്പെടുത്താനാവുമായിരുന്നില്ല. കാരണം വിശ്വനാഥന്റെ പൂർവ്വകാലം കളങ്കമറ്റതായിരുന്നില്ല. മാത്രമല്ല വിശ്വനാഥൻ ഒരു വാഹന വർക്ക് ഷോപ്പ് ഉടമയും ഒരു പ്രമുഖ മരാമത്തുകാരനും അതിലുപരി അവിവാഹിതനുമായിരുന്നതുകൊണ്ട് കിംവദന്തികൾ എളുപ്പത്തിൽ പ്രചരിക്കുന്നതിന് കരണവുമായി.

ഒരു ദിവസം വിശ്വനാഥന്റെ ഒരു സുഹൃത്തുവന്ന് ബോംബെയിലുള്ള ഒരാളിന്റെ വീടുപണി ഏറ്റെടുക്കണമെന്നാവശ്യപ്പെട്ടു. പ്ലാനും മറ്റു വിശദാംശങ്ങളും സൂചിപ്പിച്ചത് അത് ഒരു സ്ത്രീക്ക് വേണ്ടിയുള്ള ആഡംബര വസതിയാണെന്നായിരുന്നു. വിശ്വനാഥൻ കരാർ ഏറ്റെടുത്തു, പണി പെട്ടെന്ന് പുരോഗമിച്ചു.

ഗൗരി അവിടെതന്നെ താമസം തുടർന്നു. നാണിയമ്മയ്ക്ക് അവളെ വളരെ ഇഷ്ടമായിരുന്നു. ഭക്തിഗാനങ്ങൾ ആലപിക്കുന്നതിലെന്നപോലെ പാചകത്തിലും അവൾ നിപുണയായിരുന്നു. അതുകൊണ്ട് വിശ്വനാഥന് അവളോട് താല്പര്യം തോന്നിയെങ്കിൽ അത് സ്വാഭാവികമായിരുന്നു.

ഏറെ നിർബന്ധത്തിനു വഴങ്ങി ഗൗരി ഒരു ദിവസം അവളുടെ കഥ വിശ്വനാഥനോട് പറഞ്ഞു. ഗൗരി ആദ്യമായി അച്ഛനോടൊപ്പം പട്ടണത്തിൽ പോയത് കോളേജിൽ ചേരാനാണ്. അവിടെ വച്ച് അവൾ കറുത്ത് മെലിഞ്ഞ ഒരു യുവാവ് അവളെ കാര്യമായി ശ്രദ്ധിക്കുന്നത് കണ്ടു. ദിവസങ്ങൾ കടന്നു പോയി, ഗൗരിയുടെ പഠനം മുമ്പോട്ടു പോയി. പഠനത്തിന് പുറമെ സാഹിത്യത്തിലും അവൾ തല്പരയായിരുന്നു. അവൾ ബിന്ദുവിന്റെ കവിതകൾ വായിക്കുകയും മനഃപാഠമാക്കുകയും ചെയ്തു. സാഹിത്യ സമാജം യോഗത്തിന് കവിയായ ബിന്ദുവിനെ മുഖ്യാതിഥിയായി ക്ഷണിച്ചിരുന്നു. പക്ഷെ അയാൾ സമയത്ത് എത്തിയില്ല. അതുകൊണ്ട് ആ വിടവ് നികത്താൻ ഗൗരിയോട് അയാളുടെ കവിതകൾ ആലപിക്കാൻ അഭ്യർത്ഥിച്ചു. ഗൗരി കവിത ചൊല്ലിക്കൊണ്ടിരിക്കെ ബിന്ദു എത്തിച്ചേർന്നു. തന്റെ കവിതകൾ മനോഹരമായി ചെല്ലുന്നത് കേട്ട് ബിന്ദു ആവേശഭരിതനായി:
"നോക്കൂ, ഇതെൻറെ കവിതയാണ്." കോളേജിൽ ചേരാൻ വന്ന ദിവസം തന്നെ ശ്രദ്ധിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നയാൾ തന്നെയാണ് കവിയായ ബിന്ദു എന്ന് അവൾക്കുടനെ ബോധ്യമായി. അതിനു ശേഷം കോളേജിൽ അവൾ അറിയപ്പെട്ടത് "ബിന്ദുവിൻറെ കവിത" എന്നായിരുന്നു. ക്രിസ്മസ് അവധിക്ക് ഹോസ്റ്റലിൽ നിന്ന് വീട്ടിലേയ്ക്ക് പോയപ്പോൾ ബിന്ദുവും അവൾക്ക് കൂട്ടിനുണ്ടായിരുന്നു. അവൻ അവളെ തന്റെ പ്രേമം അറിയിച്ചു. ബിന്ദു അവൾക്ക് കത്തുകൾ അയച്ചിരുന്നു. പക്ഷെ അതെല്ലാം അവളുടെ അച്ഛന്റെ കൈലാണെത്തിച്ചേർന്നിരുന്നത്, ഗൗരി അതൊന്നും കണ്ടതേയില്ല. ഗൗരിയുടെ അച്ഛൻ ഒരു പാവപ്പെട്ട കൃഷിക്കാരനായിരുന്നു, അവൾ നല്ല നിലയിൽ ജീവിക്കണമെന്ന് മാത്രമായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന്റെ ജീവിതാഭിലാഷം. കവിയായ ബിന്ദു ഒരു ദിവസം ഗൗരിയുടെ അച്ഛനെ സമീപിച്ചു അവളെ കല്യാണം കഴിക്കാനുള്ള ആഗ്രഹം പ്രകടിപ്പിച്ചു. ഗൗരിയുടെ അച്ഛന് അയാളെ അത്രകണ്ട് ബോധിച്ചില്ല. ആദ്യം ജീവിക്കാൻ കുറച്ചു പണമുണ്ടാക്കി വരൂ എന്ന് അദ്ദേഹം ബിന്ദുവിനോട് പറഞ്ഞു. താമസിയാതെ ഗൗരിയുടെ അച്ഛൻ രോഗബാധിതനായി മരിച്ചു. ഗൗരിയുടെയോ അച്ഛന്റെയോ കാര്യങ്ങളിൽ യാതൊരു താല്പര്യവുമെടുക്കാതെ ദീർഘ കാലമായി അകന്നു കഴിഞ്ഞിരുന്ന അവളുടെ സഹോദരൻ തിരിച്ചെത്തി, വീട്ടുകാര്യങ്ങൾ ഏറ്റെടുത്തു. സുഹൃത്തായ ഒരു പട്ടാളക്കാരനെ അയാൾ ഗൗരിയെ കല്യാണം കഴിപ്പിക്കാൻ കൊണ്ട് വന്നു. അയാളെയും അയാളുടെ സമീപനങ്ങളെയും ഗൗരിക്ക് ഇഷ്ടപ്പെട്ടില്ല. ഒരു രാത്രി അയാളുടെ ശല്യത്തിൽ നിന്ന് രക്ഷപ്പെടാൻ അവൾ വീടുവിട്ടോടി. വഴിയിൽ കണ്ടുമുട്ടിയ പൂച്ചക്കുട്ടിയെയുമെടുത്തു റോഡിനു നടുവിൽ നില്പായി.

കരാറെടുത്തിരുന്ന കെട്ടിടം പണി വിശ്വനാഥൻ പൂത്തിയാക്കി. കെട്ടിടം ഉടമയെ വിശ്വനാഥൻ റെയിൽവേ സ്റ്റേഷനിൽ സ്വീകരിച്ചു പുതിയ വീട്ടിലേക്ക് കൊണ്ടുപോയി. ആൾ നിരാശനായി കാണപ്പെട്ടു.
ഇനി ഈ വീട് തനിക്ക് ആവശ്യമില്ല എന്നയാൾ പറഞ്ഞു.
കെട്ടിടം ഉടമ വിശ്വനാഥനോട് സ്വന്തം കഥ വിവരിച്ചു. അത് ഗൗരി പറഞ്ഞ അതേ കഥയായിരുന്നു. വിശ്വനാഥൻ ആകപ്പാടെ അസ്വസ്ഥനായി. പക്ഷെ അയാൾ വീട്ടിലെത്തിയപ്പോൾ ഗൗരി ചോദിച്ചു.
"അയാൾ പോയോ?"

'പ്രതീക്ഷിപ്പിന്‍...പ്രതീക്ഷിപ്പിന്‍!... മല്ലയുദ്ധപ്പോരാട്ടം.' പപ്പുപിള്ളയുടെ ചായക്കടയിലിരുന്ന് ഒരു ചെറുപ്പക്കാരന്‍ ഗുസ്തിനോട്ടീസു വായിക്കുകയാണ്.

ദോശ ചുടുന്ന പപ്പുപിള്ള അടുപ്പിനരികിലിരുന്നു കൊണ്ട് വിളിച്ചു പറഞ്ഞു. 'ഒറക്കെ വായിക്കണേ സാറേ, ഞാനൂടൊന്നു കേക്കട്ടെ.'

ചെറുപ്പക്കാരന്‍ ശബ്ദമുയര്‍ത്തി വായന തുടര്‍ന്നു. 'കായികകലാ പ്രണയികള്‍ക്കു കണ്ണും കരളും കുളിര്‍പ്പിക്കാനുള്ള കനകാവസരം പാഴാക്കരുതേ!'

ചായക്കടയോടു തൊട്ടടുത്തുള്ള മുറുക്കാന്‍ കടയിലിരുന്നു ബീഡിയില വെട്ടുന്ന അദ്രാമാന്‍ തല ഉയര്‍ത്തി ചോദിച്ചു. 'ഗുസ്തിയാണോ സാറേ? എവിടെയാ?'

ചെറുപ്പക്കാരന്‍ ആ ചോദ്യം കേട്ടതായി നടിക്കാതെ വായന തുടര്‍ന്നു: 'ഇത്ര വാശിയോടും വൈരാഗ്യത്തോടും കോപത്തോടും കൂടി, ജയാപജയങ്ങള്‍ തിരിച്ചറിയുന്നതു വരെ നടത്തുന്നതായ ഒരു മഹാമല്ലയുദ്ധം ഇതിനു മുമ്പുണ്ടായിട്ടില്ല. ഇനി ഉണ്ടാവുകയുമില്ല.'

അദ്രാമാന്‍ കത്രികയും കൊണ്ട് എഴുന്നേറ്റു. ''അങ്ങനെയാണെങ്കിലതൊന്നു കാണണമല്ലൊ. എവടെയാ സാറേ, എവടെയാ?'

ഒരു തവി ദോശമാവ് കല്ലിലൊഴിച്ചു പരത്തിയിട്ടു പപ്പുപിള്ള ചെറുപ്പക്കാരന്റെ അടുത്തെത്തി. 'അത്ര വാശിയാണെങ്കിലെനിക്കുമൊന്നു കാണണം. ഫയല്‍മാന്മാരാരൊക്കെയാ?'

'വായിച്ചാട്ടെ സാറെ, വായിച്ചാട്ടെ.' അദ്രാമാനും അടുത്തുവന്നു.

ചെറുപ്പക്കാരന്‍ വായന തുടര്‍ന്നു: 'മയ്യനാട്ടു ഹനുമാന്‍ വിലാസം സ്റ്റേഡിയത്തില്‍ വെച്ചു ധനു 1-ാം തീയതി (ഞായറാഴ്ച) വൈകുന്നേരം 4.30-ന്. വാശിയും വൈരാഗ്യവുമുള്ള മല്ലയുദ്ധമായതു കൊണ്ട് സമാധാനലംഘനമുണ്ടാകാതിരിക്കുവാന്‍ പോലീസുബന്തവസ്സ് ഉണ്ടായിരിക്കും...'

അദ്രാമാന്‍ അക്ഷമനായി: 'ഫയല്‍മാന്മാരുടെ പേരു വായിക്കണം സാറെ.'

'ഇനി അതാണു വായിക്കാന്‍ പോകുന്നത്.' ചെറുപ്പക്കാരന്‍ ചിരിച്ചു കൊണ്ടു വായന തുടര്‍ന്നു: 'ഫയല്‍മാന്മാര്‍...'

'നിക്കണേ...' പപ്പുപിള്ള ഓടിച്ചെന്നു കല്ലില്‍ കിടന്ന ദോശ മറിച്ചിട്ടിട്ടു തിരിച്ചു വന്നു. 'ഇനി വായിച്ചാട്ടെ സാറെ'.

ചെറുപ്പക്കാരന്‍ ചിരി അമര്‍ത്തിക്കൊണ്ടു വായിച്ചു: 'അഖിലകേരളഗാമാ എന്ന അപരനാമത്താല്‍ അഖിലഭാരത പ്രശസ്തി സമ്പാദിച്ചവനും മലയാളികളുടെ അഭിമാനസ്തംഭവുമായ മേക്കാട്ടു നാണുപിള്ള ഫയല്‍മാന്‍..'

പപ്പുപിള്ള അഞ്ചാറു ചാട്ടം! ആഹ്ലാദം കൊണ്ടയാള്‍ക്കു വീര്‍പ്പുമുട്ടിപ്പോയി: 'ഭഷ്! ഭേഷ്!'

'നാണൂള്ളച്ചേട്ടനൊണ്ടങ്കിപ്പിന്നെ ചോതിക്കണ്ടാ, ആരു ജയിക്കുമെന്ന്. ആനയെ എടുത്തു പന്താടുന്നവനാ മേക്കാടന്‍.'

അദ്രാമാന്‍ ഹാസ്യഭാവത്തില്‍ പറഞ്ഞു: 'ചാടാതെ അടങ്ങി നിക്കണം പിള്ളേ. എതിരു ഫയല്‍മാന്‍ ആരാണെന്നു കൂടൊന്നു കേള്‍ക്കട്ടെ.'

മുറുക്കാന്‍ കടയുടെ ഉടമസ്ഥനായ കുഞ്ഞുമൊയ്തീന്‍ പണം എണ്ണി തിട്ടപ്പെടുത്തി പെട്ടിയിലിട്ടിട്ടു ചോദിച്ചു: 'അതെന്തവാടാ അദ്രാമാനേ?'

അദ്രാമാന്‍ പൊട്ടിച്ചിരിച്ചു: 'ഒരു തമാശ കേക്കണോ കൊച്ചിക്കാ? ഈ പിള്ള പറയുന്നു, മേക്കാടന്‍ ആനേ എടുത്തു പന്താടുമെന്ന്!'

'പന്തില്ലാഞ്ഞിട്ടാണോടാ, ആനേ എടുത്തു പന്താടുന്നത്?... അതിരിക്കട്ടെ, എന്തുവാ കാര്യം?' കുഞ്ഞുമൊയ്തീനും നോട്ടീസു വായിക്കുന്ന ചെറുപ്പക്കാരന്റെ അടുത്തു വന്നു.

ചെറുപ്പക്കാരന്‍ വായന തുടര്‍ന്നു: 'പഞ്ചാബ് പഞ്ചാനനനെന്നു പ്രസിദ്ധി കേട്ട മല്ലവീരന്‍ മുഹമ്മദു ഹുസൈന്‍...'

'അബ്ബബ്ബബ്ബബ്ബ!...' കുഞ്ഞുമൊയ്തീന്‍ പൊട്ടിച്ചിരിച്ചു: 'നമ്മുടെ ഹുസൈനാണോ! മേക്കാടനെ മലര്‍ത്തി അടിക്കും!'

അദ്രാമാന്‍ ഏറ്റുപറഞ്ഞു: 'പത്തു മേക്കാനെ ചുരുട്ടി കക്ഷത്തി വെച്ചോണ്ടു പോകുന്നവനാ ഹുസൈന്‍! അറിയാമോ?'

പപ്പുപിള്ളയുടെ മുഖത്തു ചുളിവുകള്‍ വീണുതുടങ്ങി. അയാള്‍ വാശിയോടുകൂടി പറഞ്ഞു: 'മേക്കാടനെ ചുരുട്ടി കക്ഷത്തിവയ്ക്കാന്‍ ബ്രഹ്മാവു വന്നാലും ഒക്കത്തില്ല, അറിയാമോ?'

കുഞ്ഞുമൊയ്തീന്റെ പുരികം ചുളിഞ്ഞു: 'നിങ്ങടെ ബ്രഹ്മാവിനെക്കൊണ്ടൊക്കാത്തത്, ഞങ്ങടെ ഹുസൈനെക്കൊണ്ടൊക്കും, അറിയാമോ?'

അദ്രാമാനു വീറുകൊണ്ടു: 'അങ്ങനെ പറ കൊച്ചിക്കാ, അങ്ങനെ പറ.'

പപ്പുപിള്ളയുടെ ശരീരം വിറച്ചു: 'നിങ്ങടെ ഹുസൈനും നിങ്ങടെ അള്ളായും കൂടെ വന്നാലും, ഞങ്ങടെ മേക്കാടന്റെ ചെറുവെരലു മടക്കാനൊക്കത്തില്ല.'

അദ്രാമാന്‍ മുന്നോട്ടൊന്നു കുതിച്ചു. കുഞ്ഞുമൊയ്തീന്‍ പെട്ടെന്ന് അദ്രാമാനെ തടുത്തു: 'അടങ്ങിനില്ലെടാ അദ്രാമാനെ.'

അദ്രാമാന്‍ വിറച്ചുകൊണ്ടു പറഞ്ഞു. 'അല്ല കൊച്ചിക്കാ, ഈ കാഫറു പറയുന്നതു കേട്ടില്ലേ?- അള്ളാ വന്നാലും മേക്കാടന്റെ ചെറുവെരലു മടക്കാനൊക്കത്തില്ലെന്ന്.'

പപ്പുപിള്ള പൂര്‍വ്വാധികം വീറോടു കൂടി പറഞ്ഞു. 'ഒക്കാഞ്ഞിട്ടാ, ഒക്കത്തില്ലെന്നു പറഞ്ഞത്.'

അദ്രാമാന്‍ വീണ്ടും മുന്നോട്ടു കുതിച്ചു: 'എന്നാലതൊന്നു കൂടി പറയാമോടാ?'

കുഞ്ഞുമൊയ്തീന്‍ വീണ്ടും അദ്രാമാനെ തടുത്തു: 'എടാ, അടങ്ങി നില്‍ക്കാനല്ലേ പറഞ്ഞത്.'

'അല്ല കൊച്ചിക്കാ, ആ നോട്ടീസൊന്നു വായിച്ചു നോക്ക്. മേക്കാടന്‍ ഗാമയാണെന്ന്. ഗാമാ ഇസ്ലാം അല്യോ? ഇസ്ലാമിന്റെ പേരു കാഫറിനിടാമോ?'

'എടാ, മനുഷ്യന്റെ പേരു പട്ടിക്കിടാറില്യോടാ?'

പപ്പുപിള്ളയുടെ പ്രജ്ഞ നശിച്ചു: 'ഫൂ!...പന്നി!...' അയാള്‍ കുഞ്ഞുമൊയ്തീന്റെ നേരെ കുതിച്ചു.

നോട്ടീസു വായിച്ച ചെറുപ്പക്കാരന്‍ ചാടി എഴുന്നേറ്റു പപ്പുപിള്ളയെ തടുത്തു. 'ഏയ്! ഇതെന്തൊരു ഭ്രാന്താണ്! വല്ലയിടത്തും വല്ലവരും ഗുസ്തി പിടിക്കുന്നതിനു നിങ്ങള്‍ക്കെന്തു ചേതം?'

'എന്താ ചേതമെന്നോ? ആ പന്നി പറഞ്ഞതു കേട്ടില്ലേ?'

കുഞ്ഞുമൊയ്തീന്‍ മുന്നോട്ടൊരായലും, പപ്പുപിള്ളയുടെ കരണത്ത് ഒരടിയും!

രണ്ടു മൂന്നു നിമിഷം!

പപ്പുപിള്ളയുടെ കൈ ദോശച്ചട്ടുകത്തോടു കൂടി മേല്‍പ്പോട്ടുയര്‍ന്നു. ചട്ടുകം കുഞ്ഞുമൊയ്തീന്റെ ശിരസ്സില്‍ ഊക്കോടുകൂടി പതിച്ചു.

'അള്ളാ!...' കുഞ്ഞുമൊയ്തീന്റെ ശിരസ്സു പിളര്‍ന്നു രക്തം ചിതറി. അയാള്‍ പിറകോട്ടു മലര്‍ന്നു വീണു. 'കൊല്ലടാ, പന്ന്യേ കൊല്ലടാ!'

അദ്രമാന്റെ കൈ ഉയര്‍ന്നു താണു. ബീഡിയില വെട്ടുന്ന കത്രിക പപ്പുപിള്ളയുടെ വയറ്റില്‍ പാഞ്ഞുകയറി. പപ്പുപിള്ള മറിഞ്ഞുവീണു. അദ്രാമാന്‍ ഉഗ്രമായി അലറി. അയാള്‍ പപ്പുപിള്ളയുടെ നെഞ്ചില്‍ കയറിയിരുന്നു കത്രിക കൊണ്ട് ആഞ്ഞൊന്നു കുത്തി.

ചായക്കട ചോരക്കളമായി. പൊതുനിരത്തുകള്‍ കൊലക്കളമായി. ദേവാലയങ്ങള്‍ കശാപ്പുകാരുടെ സങ്കേതങ്ങളായി. നാട്ടുകാര്‍ പരസ്പരം കൊല്ലുകയാണ്. അയല്‍ക്കാര്‍ തമ്മില്‍ത്തമ്മില്‍ കുത്തുകയാണ്.

സന്ധ്യയായപ്പോഴേക്കു ലഹള പട്ടണാതിര്‍ത്തി കടന്നു ഗ്രാമങ്ങളിലേക്കു വ്യാപിച്ചു. ദേവാലയങ്ങള്‍ കത്തിയെരിയുന്നു. അലര്‍ച്ചകള്‍, പോര്‍വിളികള്‍, ദീനരോദനങ്ങള്‍! നാട്ടിലെങ്ങും മനുഷ്യരില്ലാതെയായി... പരസ്പരം കഴുത്തറക്കുന്ന ഹിന്ദുക്കളും മുസല്‍മാന്മാരും മാത്രം. യജമാനന്മാര്‍ക്കു ഭ്രാന്തുപിടിച്ചതു കണ്ട് പട്ടികള്‍ ഉച്ചത്തില്‍ ഓലിയിടുവാന്‍ തുടങ്ങി. മനുഷ്യര്‍ പിശാചുക്കളായി മാരകനൃത്തം ചെയ്യുന്ന ദയനീയ കാഴ്ചയെ നിശാദേവി ഇരുള്‍കൊണ്ടു മറച്ചു കളഞ്ഞു.

പിറ്റേദിവസത്തെ പത്രങ്ങള്‍ ലഹളവാര്‍ത്തകള്‍ പ്രസിദ്ധപ്പെടുത്തി. 'ഭയങ്കരമായ ഹിന്ദുമുസ്ലീം ലഹള... ഗ്രാമങ്ങളിലേക്കും ലഹള ബാധിക്കുന്നു... മൂന്നുപ്രാവശ്യം പട്ടാളം വെടിവയ്‌ക്കേണ്ടി വന്നു... പതിനാലു ദിവത്തേക്കു നിശാനിയമം...മരിച്ചവരുടെയും മുറിവേറ്റവരുടെയും കണക്കുകള്‍ അറിവായിട്ടില്ല... സ്ഥിതി ഇപ്പോഴും ഗുരുതരമായിരിക്കുന്നു...' പത്രങ്ങളുടെ തലക്കെട്ടുകളാണതെല്ലാം.

ലഹളയുടെ കാരണം ആര്‍ക്കും അറിഞ്ഞുകൂടാ. ആരും അതേപ്പറ്റി അന്വേഷിക്കുന്നുമില്ല. കേട്ടവര്‍ കേട്ടവര്‍ കൊല്ലുന്നു; കൊല്ലപ്പെടുന്നു. അത്രതന്നെ.

പങ്കുകച്ചവടക്കാരനായ കാതരും ഗോവിന്ദനും മരച്ചീനിക്കച്ചവടവും കഴിഞ്ഞു തിരിച്ചു വരുമ്പോള്‍ കടത്തുകടവില്‍ ലഹള നടക്കുന്നു. ഹിന്ദുക്കളും മുസ്ലീങ്ങളും തമ്മില്‍. ഗോവിന്ദന്‍ ഹിന്ദുക്കളുടെ ഭാഗം ചേര്‍ന്നു; കാദരു മുസ്ലീങ്ങളുടെ ഭാഗത്തും. ഇരുവരും കുത്തേറ്റു മരിച്ചു. ചീട്ടുകളിച്ചു കൊണ്ടിരുന്ന മൂന്നു ഹിന്ദുക്കളും ഒരു മുസ്ലീമും, ഹിന്ദുമുസ്ലീം ലഹള വാര്‍ത്ത കേട്ടു വാക്കുതര്‍ക്കമാരംഭിച്ചു. ഒടുവില്‍ ആ കളിസ്ഥലത്തു രണ്ടു മൃതശരീരങ്ങള്‍ മാത്രം രക്തത്തില്‍ കുളിച്ചു കിടക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു.

മതരോഗത്തിന്റെ അണുക്കള്‍ അങ്ങനെ നിമിഷംപ്രതി വ്യാപിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നു.

ഗുസ്തിനോട്ടീസു വായിച്ച ചെറുപ്പക്കാരന്‍ അത്യധികമായ വിഷാദത്തോടെ റോഡരുകില്‍ നില്‍ക്കുകയാണ്. അകലെനിന്ന് ഒരു ആരവം കേള്‍ക്കാം. ആയുധധാരികളായ മനുഷ്യപ്പിശാചുക്കള്‍ സഹോദരങ്ങളുടെ കഴുത്തറുക്കാന്‍ വരുന്ന വരവാണത്. അലര്‍ച്ചകളും പോര്‍വിളികളും!...അമ്പമ്പോ! എല്ലാവരിലും രോഗം മൂര്‍ദ്ധന്യതയിലെത്തിയിരിക്കുന്നു!

ചെറുപ്പക്കാരന്‍ ഒരു വൃക്ഷത്തിന്റെ മറവില്‍ ഒളിക്കുവാന്‍ ശ്രമിച്ചു. പക്ഷേ, മറയുന്നതിനുമുമ്പ് അയാള്‍ കണ്ടുപിടിക്കപ്പെട്ടുപോയി.

'പിടിച്ചോടാ അവനെ...' ഒരലര്‍ച്ച. 'വിടല്ലേടാ അവനെ...' മറ്റൊരു ഗര്‍ജ്ജനം.

കുറെപ്പേര്‍ ചെറുപ്പക്കാരന്റെ നേരെ പാഞ്ഞടുത്തു. ഒരു കഠാര അയാളുടെ നെഞ്ചിനു നേരെ ഉയര്‍ന്നു താഴ്ന്നു. പെട്ടന്നതു തെറിച്ചുപോയി. 'അരുതെടാ, അരുത്. അവന്‍ ഹിന്ദുവാ.'

'എങ്കില്‍ അവന്റെ കൈയിലും കൊട് ഒരു കഠാര.' വേറെ ഒരാള്‍ അഭിപ്രായപ്പെട്ടു.

ചെറുപ്പക്കാരന്‍ ശോകാത്മകമായി മന്ദഹസിച്ചു കൊണ്ട് ദൃഢസ്വരത്തില്‍ പറഞ്ഞു: 'എനിക്കു കഠാരയും പിച്ചാത്തിയുമൊന്നും വേണ്ട.'

ഒരു ഗര്‍ജ്ജനം: 'വാങ്ങെടാ കഠാര!'

'എനിക്കു വേണ്ട കഠാര.' ചെറുപ്പക്കാരന്റെ ശബ്ദത്തിനു ശക്തി കൂടി. 'നിങ്ങളെല്ലാം ആയുധങ്ങള്‍ 'ളഞ്ഞു വീടുകളില്‍ പോകണം.' 'ഛീ! നീയാരാടാ ഞങ്ങളെ ഉപദേശിക്കാന്‍!'

'ഞാന്‍ നിങ്ങളുടെ ഒരു സഹോദരന്‍.'

'എങ്കില്‍ കഠാരയും വാങ്ങിക്കൊണ്ടു വാ, മേത്തന്മാരെ കൊല്ലാന്‍.'

'അവരും എന്റെ സഹോദരന്മാരാണ്.'

'എങ്കില്‍ നീയം ചാവണം... കുത്തെടാ അവനെ!'

ചെറുപ്പക്കാരന്റെ മാര്‍വ്വിടത്തില്‍ ഒരു പിച്ചാത്തി ആഞ്ഞമര്‍ന്നു.

'അയ്യോ!' ചെറുപ്പക്കാരന്‍ ഒന്നു നിലവിളിച്ചു.

അയാള്‍ പിറകോട്ടു മറിഞ്ഞു. രക്തത്തില്‍ കിടന്നു പുളഞ്ഞുകൊണ്ട് അയാള്‍ പറഞ്ഞു: 'സഹോദരങ്ങളേ, കൊല്ലരുതേ''

പൈശാചികമായി പൊട്ടിച്ചിരിച്ചുകൊണ്ട് ലഹളക്കാര്‍ ഓടിപ്പോയി.

അകലെ മറ്റൊരു ആരവം കേള്‍ക്കാം: 'അള്ളാഹു അക്ബര്‍!'

'ഭ്രാന്തന്മാര്‍!...ഭ്രാന്തന്മാര്‍!' ചെറുപ്പക്കാരന്റെ കണ്ണുകള്‍ അടഞ്ഞു.

ഭ്രാന്തു ശമിച്ചു. ശ്മശാനത്തിലെപ്പോലുള്ള ഒരു ശാന്തത ദൃശ്യമായി. ഒഴുകിയ രക്തം ഉണങ്ങി മണ്ണോടു ചേര്‍ന്നു. കണ്ണുനീര്‍ വറ്റിപ്പോയി. പിശാചുക്കള്‍ നൃത്തം ചെയ്ത പ്രദേശങ്ങളില്‍ മനുഷ്യര്‍ സഞ്ചരിക്കുവാന്‍ തുടങ്ങി.

പപ്പുപിള്ളയുടെയും കുഞ്ഞുമൊയ്തീന്റെയും പീടികകള്‍ നിന്ന സ്ഥലത്ത് കരിക്കട്ടകളും ചാമ്പലും അസ്ഥികഷണങ്ങളും മാത്രമേ കാണാനുള്ളൂ. പീടികകളും അവയോടൊപ്പം, പീടികകളുടെ ഉടമസ്ഥന്മാരുടെ മൃതശരീരങ്ങളും എരിഞ്ഞുപോയി. അല്പം അകലെ തീജ്വാലയേറ്റ് ഇല കരിഞ്ഞ ഒരു തൈമാവിന്റെ കീഴില്‍ കുറെ ഓലയും മുളയും കിടക്കുന്നുണ്ട്. മുഹമ്മദ് റോഡില്‍ക്കൂടെ വരികയാണ്. കുഞ്ഞമൊയ്തീന്റെ മകനാണവന്‍. പതിനേഴാമത്തെ വയസ്സില്‍, വിധവയായ അമ്മയേയും മൂന്ന് അനുജന്മാരെയും രക്ഷിക്കേണ്ട ഭാരം അവന്‍ വഹിക്കേണ്ടിരിക്കുന്നു. അവന്‍, പീടിക നിന്ന സ്ഥലത്തു കയറി ചുറ്റും നോക്കി. അവന്റെ കണ്ണുകള്‍ നിറഞ്ഞു. പിതാവിന്റെ ചിതാഭസ്മത്തില്‍ പുത്രന്റെ ബാഷ്പബിന്ദുക്കള്‍ പതിച്ചു.

ഗോപാലന്‍ ഓലയും മുളയും ചുമന്നുകൊണ്ടു വരുന്നതു മുഹമ്മദു കണ്ടില്ല. 'എന്താ മമ്മതേ കരയുന്നത്?' ഗോപാലന്‍ ചോദിച്ചു. മുഹമ്മദു തിരിഞ്ഞു നോക്കി കണ്ണുനീര്‍ തുടച്ചുകൊണ്ടു പറഞ്ഞു: 'ഇതു കണ്ടപ്പഴ് കണ്ണീന്നു കണ്ണീരു വന്നതാ പിള്ളേ.'

'ഓ! ഇനി കരഞ്ഞിട്ടു കാര്യമെന്താ? ചാവാനൊള്ളവരെല്ലാം ചത്തു. ഇനി നമുക്കു നമ്മുടെ കാര്യം നോക്കാം.' അവന്‍ തലയിലിരുന്ന ഓലയും മുളയും മാവിന്‍കീഴിലിട്ടിട്ടു തിരിച്ചുവന്നു. അവന്‍ പിന്നെയും മുഹമ്മദിനെ ആശ്വസിപ്പിക്കുവാന്‍ ശ്രമിച്ചു. 'കരയാതെ മമ്മതേ, കരയാതെ.'

'എങ്ങനെ കരയാതിരിക്കും പിള്ളേ? ഉമ്മയുമൊണ്ടു, മൂന്നു കൊച്ചുങ്ങളുമൊണ്ട്... അവരെ ഞാനെങ്ങനെ പോറ്റും'

'എനിക്കുമൊണ്ടു മമ്മതേ, അമ്മയും ഒരു കൊച്ചു പെങ്ങളും. എന്റെ ചേട്ടന്മാരു രണ്ടുപേരും ചത്തു.'

'പിള്ള ഇനി എന്തു ചെയ്യാമ്പോണ്?'

'ചേട്ടന്റെ തൊഴില്‍തന്നെ ഞാനും ചെയ്യാമെന്നാ വച്ചത്.'

'ഓലേം മൊളേം കൊണ്ടുവന്നിട്ടിരിക്കുന്നത് അതിനാണോ?'

'പീടിക പോലൊന്നു കുത്തിമറയ്ക്കണം, മമ്മതേ.'

'എനിക്കതിനും നിവൃത്തിയില്ലല്ലോ പിള്ളേ. ഓലേം ഇല്ല; മൊളേം ഇല്ല.'

ഗോപാലന്‍ മുഹമ്മദിന്റെ കൈ പിടിച്ചുകൊണ്ടു പറഞ്ഞു: 'അതിനു വിഷമിക്കണ്ട മമ്മതേ. നമുക്ക് ഒരു പീടിക മതി. പകുതി എനിക്കും, പകുതി മമ്മതിനും. എന്താ?'

മുഹമ്മദു നിറഞ്ഞ കൃതജ്ഞതയോടെ ഗോപാലന്റെ മുഖത്തു നോക്കി. 'പിള്ളയ്ക്കു സമ്മതമാണെങ്കി...'

'എനിക്കു സന്തോഷമാ, മമ്മതേ. എങ്ങാണ്ട് ആരാണ്ടു ഗുസ്തിപിടിച്ചതിന് എന്റെ ചേട്ടനും മമ്മതിന്റെ വാപ്പേം വെട്ടും കുത്തുമിട്ടതു കിറുക്കല്യോ?'

'അതിലും കഷ്ടമല്യോ പിള്ളേ, ആ കിറുക്കു നാടുമുഴുവന്‍ പരന്നത്?'

'അയ്യയ്യോ! ഇതൊരു വല്ലാത്ത കിറുക്കാ മമ്മതേ... മനുഷ്യരു തമ്മിത്തമ്മി കൊല്ലുന്ന കിറുക്ക്!'

'വടക്കെവിടെയോ ഇതുപോലെ കിറുക്കുപിടിച്ചെന്നു കേട്ടല്ലോ പിള്ളേ.'

'നേരാ. ബംഗാളിലും ബീഹാറിലും.'

പപ്പുപിള്ളയുടെ അനുജനും; കുഞ്ഞുമൊയ്തീന്റെ മകനും; അവരങ്ങനെ പരസ്പരം കഴുത്തറുക്കുന്ന ഭ്രാന്തിനെപ്പറ്റി പരിതപിക്കുകയാണ്.

അവര്‍ പീടിക നിന്ന സ്ഥലത്തെ ചാമ്പലും കരിക്കട്ടയും അസ്ഥിക്കഷ്ണങ്ങളും വാരിക്കളഞ്ഞു. ഇരുവരും കൂടെ പീടികയ്ക്കു തൂണു നാട്ടി. സന്ധ്യാകാറായപ്പോഴേക്ക് ഒരു പുതിയ പീടിക അവിടെ ഉയര്‍ന്നു കാണായി.

പിറ്റേദിവസം രാവിലെ ഗോപാലന്റെ ചായക്കച്ചവടവും മുഹമ്മദിന്റെ മുറുക്കാന്‍ കച്ചവടവും ഉദ്ഘാടനം ചെയ്യപ്പെട്ടു.

പീടികയുടെ മുമ്പില്‍ ഒരു കടലാസ്സു പറ്റിച്ചിരുന്നതില്‍ ഇങ്ങനെ എഴുതിയിരുന്നു: 'കിറുക്കന്മാര്‍ക്കു പ്രവേശനമില്ല.'

ഓച്ചിറ ഉത്സവപ്പറമ്പിൽ നിന്ന് നാണി ഒരു പിത്തളപ്പാത്രം വാങ്ങി. അതിൻ്റെ വില നാല് രൂപയാണെങ്കിലും അവൾ വിലപേശി മൂന്നേമുക്കാൽ രൂപയ്ക്ക് വാങ്ങിച്ചു. അത് സ്വന്തമാക്കിയതിൽ അഭിമാനത്തോടെ അവൾ പത്രവും ചുമന്നുകൊണ്ട് വീട്ടിലേയ്ക്ക് പോവുകയായിരുന്നു.

ഓച്ചിറ ഉത്സവപ്പറമ്പിൽ നിന്ന് നാണി ഒരു പിത്തളപ്പാത്രം വാങ്ങി. അതിൻ്റെ വില നാല് രൂപയാണെങ്കിലും അവൾ വിലപേശി മൂന്നേമുക്കാൽ രൂപയ്ക്ക് വാങ്ങിച്ചു. അത് സ്വന്തമാക്കിയതിൽ അഭിമാനത്തോടെ അവൾ പത്രവും ചുമന്നുകൊണ്ട് വീട്ടിലേയ്ക്ക് പോവുകയായിരുന്നു.

വീട്ടിലേയ്ക്ക് പോകുമ്പോൾ കല്യാണി കയർ പിരിക്കുന്നത് കണ്ടു. നാണി പക്ഷെ അവളെ കണ്ടതായി ഭാവിച്ചില്ല.
"ഓ നീയത് ഓച്ചിറയിൽ നിന്ന് വാങ്ങിയതാ?" കല്യാണി വിളിച്ചു ചോദിച്ചു.
"അതേ", ചോദ്യം ഇഷ്ടപ്പെടാത്ത രീതിയിൽ നാണി പ്രതികരിച്ചു.
"വിലയെത്രയാ," കല്യാണി ചോദിച്ചു.
"ഇതെനിക്ക് വെറുതെ കിട്ടിയതാ," നാണി പരിഹാസത്തോടെ പറഞ്ഞു.
"അത് വെറുതെ തരാൻ കച്ചവടക്കാരൻ ആരാ നിന്റെ തന്തയാണോ?" കല്യാണി ചൊടിച്ചു.
പിന്നെ കുറെ ചൂടേറിയ വാക്കു തർക്കങ്ങളുണ്ടായി.
"നിനക്ക് ഇതുപോലെ ഒരു പിത്തളപ്പാത്രം വാങ്ങാൻ സ്വപ്നത്തിൽ പോലും പറ്റുകയില്ല" എന്ന് നാണി പറഞ്ഞത് കല്യാണിയ്ക്ക് പിടിച്ചില്ല.

കല്യാണിയുടെ ഭർത്താവ് ഗോപാലന് സിലോണിലായിരുന്നു ജോലി. അയാൾ ജോലി ഉപേക്ഷിച്ചു വീട്ടിൽ തിരിച്ചെത്തുകയും ഉള്ള സമ്പാദ്യം മൊത്തം ധൂർത്തടിക്കുകയും ചെയ്തു. എല്ലാ ദിവസവും സ്വന്തം ആവശ്യങ്ങൾക്കായി കല്യാണിയിൽ നിന്ന് ഒരു ചക്രം വീതം വാങ്ങി. അയാളൊന്നും സമ്പാദിച്ചില്ല, പക്ഷെ കല്യാണി കഠിനമായി അധ്വാനിച്ചു. ശരിക്കുമിപ്പോൾ അവളാണ് കുടുംബം പോറ്റുന്നത്. പക്ഷെ ഇന്നത്തെ ദിവസം നാണിയുടെ വാക്കുകൾ കല്യാണിയെ വേദനിപ്പിച്ചു. അടുത്ത ഉത്സവത്തിന് ഒരു പിത്തളപ്പാത്രം വാങ്ങുമെന്ന് ദൈവത്തെ പിടിച്ച് ആണയിട്ടു.

കയർ വിറ്റ വകയിൽ കല്യാണി രണ്ടര ചക്രം മിച്ചം പിടിച്ചു ഒരു പിടക്കോഴിയെ വാങ്ങിച്ചു. അതിനെ നോക്കുന്നത് ബുദ്ധിമുട്ടായിരുന്നുവെങ്കിലും അത് ആദ്യം മുട്ടയിട്ടപ്പോൾ കല്യാണിയ്ക്ക് സന്തോഷമായി. ഏകദേശം പത്തു മുട്ട കിട്ടിയപ്പോൾ കല്യാണി അവ വിരിയിച്ചെടുത്തു. കല്യാണിയുടെ സന്തോഷത്തിന് അതിരില്ലായിരുന്നു. കുറെ കൂടി ശ്രദ്ധയായി അവൾ എല്ലാ കുഞ്ഞുങ്ങളെയും സംരക്ഷിച്ചു. അവ യഥാസമയം വളർന്ന് മുട്ടയിടാൻ തുടങ്ങി. കുറെ മുട്ടകളാവുമ്പോൾ അവ വിറ്റെടുത്ത കാശുകൊണ്ട് ഒരു പിത്തളപ്പാത്രം വാങ്ങി തലയിൽ വച്ച് നാണിയുടെ മുമ്പിലൂടെ നടക്കുന്നതായി അവൾ സ്വപ്നം കണ്ടു.

കല്യാണി പ്രതീക്ഷിച്ചപോലെ കോഴികുഞ്ഞുങ്ങൾ വളർന്നു., മുട്ടയിടുവാൻ തുടങ്ങി. കല്യാണി സൂക്ഷ്മതയോടെ പണം മാധവിയുടെ പക്കൽ ഏൽപ്പിച്ചു. കാരണം അവൾ കൈവശം വച്ചാൽ ഗോപാലൻ ആ പണം എടുക്കും. കല്യാണിയുടെ സമ്പാദ്യം ക്രമമായി വർദ്ധിച്ചു. അടുത്ത ഓച്ചിറ ഉത്സവത്തിന് സ്വന്തം പ്രതിജ്ഞ നിറവേറ്റാൻ പറ്റുമെന്നോർത്ത് അവൾ സന്തോഷിച്ചു.

ഒരു ദിവസം ഗോപാലന് സുഖമില്ലാതായി. മറ്റു മാർഗ്ഗമില്ലാതെ ഗോപാലന്റെ ചികിത്സയ്ക്കായി കല്യാണി സ്വന്തം സമ്പാദ്യത്തിൽ നിന്ന് കുറച്ചു പണം പിൻവലിച്ചു. പക്ഷെ ഗോപാലന്റെ സ്ഥിതി മോശമാവുകയും കല്യാണിക്ക് കുറെ കൂടി മെച്ചപ്പെട്ട ചികിത്സ ഏർപ്പാടാക്കേണ്ടി വരികയും ചെയ്തു. സമ്പാദ്യത്തിൽ നിന്ന് കൂടുതൽ പണം അവൾക്ക് പിൻവലിക്കേണ്ടി വന്നു. കല്യാണി ദുഃഖിതയും നിരാശയുമായി. അവൾക്ക് സ്വന്തം പ്രതിജ്ഞ പാലിക്കാൻ പറ്റുമോ എന്ന ആശങ്കയായി. പക്ഷെ അവൾക്ക് ഗോപാലനോട് സ്നേഹമായിരുന്നു. ഗോപാലൻ അവളെ നന്നായി നോക്കിയിരുന്ന ദിവസങ്ങളെപ്പറ്റി അവളോർത്തു. തത്കാലം സമ്പാദിക്കാൻ പറ്റുന്നില്ലെങ്കിലും അയാൾ സ്നേഹനിധിയായ ഭർത്താവാണ്.

അറുപത്തിമൂന്നര ചക്രത്തിന് കല്യാണി കോഴികളെയെല്ലാം വിറ്റു. ഗോപാലന്റെ ചികിത്സ തുടങ്ങുകയും അയാളുടെ നില മെച്ചപ്പെടുകയും ചെയ്തു. സ്വന്തം സാമ്പത്തികാവസ്ഥയെ കുറിച്ച് ആലോചിച്ചപ്പോൾ കല്യാണിക്ക് തലകറങ്ങിപോയി. അവളുടെ കണ്ണുകൾ നിറഞ്ഞു. ഗോപാലൻ തന്നത്താൻ എഴുന്നേൽക്കുവാനും നടക്കുവാനും തുടങ്ങി.

ഓച്ചിറ ഉത്സവം വീണ്ടുമെത്തി.

"കല്യാണീ, നമ്മൾ പോകും," മാധവി വിളിച്ചു പറഞ്ഞു.

കല്യാണി നാണിയെ വഴി മദ്ധ്യേ കണ്ടു. അവളുടെ കണ്ണുകൾ ഈറനണിഞ്ഞു. അവൾ വീണ്ടും ദൈവത്തെ പിടിച്ച് ആണയിട്ടു.

"അടുത്ത ഓച്ചിറ ഉത്സവത്തിന്..."

പദ്മനാഭൻ വളരെ ധൃതിയിലായിരുന്നു. ഫലത്തിൽ അയാൾ നടക്കുകയല്ലായിരുന്നു, അതിരാവിലെ കൊല്ലത്തേയ്ക്കുള്ള ബസ് പിടിക്കാൻ അയാൾ ഓടുകയായിരുന്നു. അയാൾ മുൻസിഫ് കോടതിയിൽ ക്ലാർക്കാണ്. രണ്ടാമത്തെ കുഞ്ഞിനെ അയാൾ മാറോടു ചേർത്ത് പിടിച്ചിരുന്നു. മൂത്തമകൾ ലീലാവതിയും ഭാര്യ കമലാക്ഷിയും അയാളോടൊപ്പമെത്താൻ നന്നേ പണിപ്പെട്ടു. പദ്മനാഭൻ ധൃതികൂട്ടുന്നതിൽ കമലാക്ഷിയ്ക്ക് നീരസമുണ്ടായിരുന്നു. പദ്മനാഭനും കുടുംബവും അയാളുടെ അമ്മായിയമ്മയെ കണ്ടു മടങ്ങുകയായിരുന്നു. തലേന്ന് രാത്രി തന്നെ മടങ്ങാൻ അയാൾ ഉദ്ദേശിച്ചിരുന്നെങ്കിലും ആ രാത്രി കൂടി തങ്ങാൻ കമലാക്ഷിയുടെ അമ്മ പറയുകയായിരുന്നു. കമലാക്ഷി അമ്മയോട് യോജിച്ചു, അതിരാവിലെ തന്നെ ബസ് പിടിക്കാമെന്ന ചിന്തയിൽ പാതിമനസ്സോടെ പദ്മനാഭനും സമ്മതിച്ചു. പക്ഷെ കമലാക്ഷിയുടെ മന്ദഗതിയിലുള്ള അന്നനട കാരണം ആദ്യത്തെ ബസ് പിടിക്കാനാവുമോ എന്നയാൾക്ക് സംശയമുണ്ടായി. അയാൾ ഭാര്യയെ ശപിച്ചുകൊണ്ടേയിരുന്നു, അവൾ തിരിച്ചും. അവർ നിരത്തിലെത്തി. ഭാര്യയും ഭർത്താവും പരസ്പരം പഴിചാരിക്കൊണ്ടിരിക്കവേ ഒരു ബസിന്റെ 'ഹോൺവിളി' അവർ കേട്ട് ബസ്സിൽ കയറാൻ അവർ ഒരുങ്ങി നിൽക്കവേ ബസ്സ് നിർത്താതെ അവരെയും കടന്നു വേഗത്തിൽ പോയി. പദ്മനാഭന് നിരാശയായി, കോപം വർദ്ധിച്ചു.

ഭാര്യയും ഭർത്താവും ചൂടേറിയ വാഗ്വാദമാരംഭിച്ചു. വഴിപോക്കർ അവരെ ജിജ്ഞാസയോടെ നോക്കി. അപ്പോൾ വേറൊരു ബസ്സ് വരുന്നത് കണ്ട് ഒരു നിമിഷം വഴക്ക് നിർത്തിവച്ച് അവർ ബസ്സിൽ കയറുവാൻ തയ്യാറെടുത്തു. ബസ്സ് നിർത്താൻ പദ്മനാഭൻ കൈ കാണിച്ചു. നിർത്തുമെന്ന് ഏതാണ്ട് ഉറപ്പിച്ചെങ്കിലും ബസ്സ് നിർത്തിയില്ല.

ഭാര്യയും ഭർത്താവും ചൂടേറിയ വാഗ്വാദമാരംഭിച്ചു. വഴിപോക്കർ അവരെ ജിജ്ഞാസയോടെ നോക്കി. അപ്പോൾ വേറൊരു ബസ്സ് വരുന്നത് കണ്ട് ഒരു നിമിഷം വഴക്ക് നിർത്തിവച്ച് അവർ ബസ്സിൽ കയറുവാൻ തയ്യാറെടുത്തു. ബസ്സ് നിർത്താൻ പദ്മനാഭൻ കൈ കാണിച്ചു. നിർത്തുമെന്ന് ഏതാണ്ട് ഉറപ്പിച്ചെങ്കിലും ബസ്സ് നിർത്തിയില്ല.

പദ്മനാഭന് അപമാനം സഹിക്കാനായില്ല. കോപംകൊണ്ട് വിറയ്ക്കുന്ന പദ്മനാഭനെ സമാധാനിപ്പിക്കാൻ കമലാക്ഷി ശ്രമിച്ചു. പക്ഷെ, ഇത് അയാളുടെ കോപം വർദ്ധിപ്പിച്ചതേയുള്ളൂ. എല്ലാ കുഴപ്പത്തിനും അയാൾ അവളെ പഴിച്ചു.

ജോലി സംബന്ധമായി അടിയന്തരമായി അയാൾക്ക് എന്തെങ്കിലും ചെയ്യാനുണ്ടാവുമെന്ന് അവൾ വിചാരിച്ചു. പദ്മനാഭൻ തെല്ലൊന്നു തണുത്തു; തൊട്ടടുത്ത ചായക്കടയിൽ പോയി എന്തെങ്കിലും കഴിക്കാമെന്നയാൾ പറഞ്ഞു നടന്നു തുടങ്ങിയപ്പോൾ അടുത്ത ബസിന്റെ ഹോൺ കേട്ടു. പദ്മനാഭൻ കൈ നീട്ടി, ബസ്സ് നിർത്തി. പദ്മനാഭൻ ബസ്സിൽ കയറി, കമലാക്ഷിയെ ബസ്സിൽ കയറാൻ സഹായിക്കുകയും ചെയ്തു. അവർ സീറ്റിലിരുന്നു, പദ്മനാഭൻ ആശ്വാസ നിശ്വാസമുതിർത്തു. കമലാക്ഷി ഭർത്താവിനെ നോക്കി സ്നേഹത്തോടെ പുഞ്ചിരിച്ചു.

വാസൂള്ള നന്നായി വായിക്കുന്ന കൂട്ടത്തിലായിരുന്നു. കൈയിൽകിട്ടുന്ന എന്തും ഏതും അദ്ദേഹം വായിക്കും. വായന അദ്ദേഹത്തിന് ഒരു അഭിനിവേശമായിരുന്നു. യാചിച്ചോ കടം വാങ്ങിയോ മോഷ്ടിച്ചോ പോലും അദ്ദേഹം വായിക്കാൻ എന്തെങ്കിലും തരപ്പെടുത്തുമായിരുന്നു. ഒരു പുസ്തകമോ മാസികയോ കരസ്ഥമാക്കാൻ അദ്ദേഹം എത്രദൂരം വേണമെങ്കിലും നടക്കുകയോ എത്ര സമയം വേണമെങ്കിലും കാത്തിരിക്കുകയോ ചെയ്യും. ഒരു വായനശാല തുടങ്ങുന്നതിനപ്പുറം വാസൂള്ളക്കു ജീവിതത്തിൽ മറ്റൊരു ലക്ഷ്യവുമില്ലായിരുന്നു.

പട്ടണത്തിൽ ഒരു പൊതുവായ വായനശാലയുണ്ടെന്നു വസൂള്ള അറിഞ്ഞത് ശങ്കരൻ മുതലാളിയുടെ മകൻ ദിവാകരനിൽ നിന്നാണ്. അതോടെ അദ്ദേഹത്തിന് ഇരിപ്പുറക്കാതെയായി. ആ സമയത്തു ആയിരുന്നു വിദ്വാൻ അച്യുതൻ നായർ സ്ഥലത്തെ പണം പലിശക്ക് നൽകുന്ന മാധവകുറുപ്പിൻ്റെ മകളെ കല്യാണം കഴിച്ചത്. വാസൂള്ള അച്യുതൻ നായരുമായി ചങ്ങാത്തം കൂടി ഒരു വായനശാലയുടെ ആവശ്യകത ബോധ്യപ്പെടുത്തി. വസൂള്ളയുടെ അശ്രാന്ത പരിശ്രമം ഫലം കണ്ടു തുടങ്ങി. ഒരു സമിതി രൂപീകരിക്കുകയും പൊതുയോഗം വിളിച്ചുകൂട്ടുകയും ചെയ്തു. മാധവകുറുപ്പിൻ്റെ നിർബന്ധം മൂലം അച്യുതൻ നായരെ വിശിഷ്ടാതിഥിയാക്കി. ശങ്കരൻ മുതലാളിയും മാധവകുറുപ്പും യോഗത്തെ അഭിസംബോധന ചെയ്തു വാസൂള്ള നന്ദി പ്രകാശിപ്പിച്ചു. ഏറെ വാദപ്രതിവാദങ്ങൾക്കു ശേഷം വായനശാലക്ക് 'വിഞ്ജാപന ചന്ദ്രോദയം ലൈബ്രറി ആൻഡ് റീഡിങ് റൂം' എന്ന പേരുനല്കി. ധനസമാഹരണത്തിനും അനുയോജ്യമായ ഒരു കെട്ടിടം കണ്ടെത്തുന്നതിനും വായനശാലയുടെ ഉത്ഘാടനത്തിന് ഒരു നാടകം സംഘടിപ്പിക്കുന്നതിനും വ്യത്യസ്ത സമിതികൾ ഉണ്ടാക്കി. വാസൂള്ള സമിതികളെപ്പറ്റി വേവലാതിപ്പെടാതെ എല്ലാ ജോലിയും ഏറ്റെടുത്തു നടത്തി. തുടക്കമെന്ന നിലക്ക് വാസൂള്ള ഒരു കൊച്ചു കുടിൽ കണ്ടെത്തി. വീടുവീടാന്തരം നടന്നു മുളയും ഓലയും ശേഖരിച്ചു. രണ്ടാഴ്ചക്കുള്ളിൽ അദ്ദേഹം ആവശ്യത്തിന് സാമഗ്രികൾ കണ്ടെത്തി. അതോടുകൂടി കണ്ടമാനം അപമാനവും ഒരു വായനശാല തുടങ്ങിയതുകൊണ്ടു നിങ്ങൾക്കെന്തുകിട്ടും എന്ന് ജനം അദ്ദേഹത്തോട് ചോദിച്ചു. "എനിക്ക് വേണ്ടിയല്ല ഞാൻ വായനശാല തുടങ്ങുന്നത്" വാസൂള്ള പറഞ്ഞു. "എങ്കിൽ പിന്നെ എന്തെങ്കിലും ഗുണമുള്ള കാര്യം ചെയ്യരുതോ" അവർ പറഞ്ഞു.

സ്വന്തം അർപ്പണബോധത്തിൽ നിന്ന് വസൂള്ളയെ അതൊന്നും പിന്തിരിപ്പിച്ചില്ല. അദ്ദേഹം തന്നെ കുടിൽ മേയുകയും മറ്റു അറ്റകുറ്റപണികൾ തീർക്കുകയും ചെയ്തു. അദ്ദേഹം ഒരു വീഞ്ഞപ്പെട്ടി കണ്ടെത്തുകയും അതിൽ തൻ്റെ പക്കലുള്ള നാമമാത്രമായ പുസ്തകങ്ങൾ അടുക്കി വക്കുകയും ചെയ്തു. ഒരു കഷണം കരിക്കട്ട കൊണ്ട് എഴുതിയ പലക തൂക്കി. ഉത്ഘാടനച്ചടങ്ങിൻ്റെ പരിപാടികൾ തീരുമാനിക്കാൻ സമിതികൾ അനേകം തവണ കൂടി. ധനശേഖരത്തിൽ വാസൂള്ള ഇടപെട്ടതേയില്ല. വായനശാല ഉത്ഘാടനത്തിന് പറ്റിയ ഒരു വിശിഷ്ട വ്യക്തിയെ കണ്ടെത്തുന്നതിനും മറ്റു സജീകരണങ്ങൾ ഒരുക്കുന്നതിനുമുള്ള ചുമതല വസൂള്ളക്കായിരുന്നു. ഉത്ഘാടനച്ചടങ്ങ് വൻ വിജയമായിരുന്നു. മിച്ചം വന്ന തുക പുസ്തകം വാങ്ങാൻ തന്നെ ഏല്പിക്കുമെന്ന് വാസൂള്ള പ്രതീക്ഷിച്ചു. അതിനു വേണ്ടി വാസൂള്ള മുൻകൈ എടുക്കുകയും ഒരു സമിതി യോഗം വിളിച്ചു കൂട്ടുകയും ചെയ്തു. ആരും എത്തിയില്ല, വാസൂള്ള ഒറ്റക്കായി.

അതിനിടയിൽ ഗോവിന്ദൻ എന്ന ഒരുവൻ നയിക്കുന്ന സാഹിത്യ നവോത്ഥാന സംഘം വായനശാല ഏറ്റെടുത്തു. വായനശാല അതോടെ 'പൊരുതുന്ന സാഹിത്യകാരന്മാരുടെ' വേദിയായി. അധസ്ഥിത വർഗത്തിനുവേണ്ടി പോരാടുന്നവരുടെ സംഘം, വാസൂള്ള പ്രതികരിച്ചില്ല, വായനശാലയുടെ നിലനില്പിൽ മാത്രമായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന് താല്പര്യം.

കാലം കടന്നുപോയി. വായനശാല പതുക്കെ വളർന്നുതുടങ്ങി. അംഗസംഖ്യ വർധിക്കുന്നതിനൊപ്പം പുസ്തകങ്ങളുടെ എണ്ണവും വർദ്ധിച്ചു. വായനശാലക്ക് സർക്കാർ സഹായം ലഭ്യമാവുകയും സ്വന്തം സ്ഥലത്തേക്ക് മാറുകയും ചെയ്തു. വാസൂള്ള അതിൻ്റെ സെക്രട്ടറിയായി തുടരുന്നു. അതെ വിനയാന്വേതനായ വാസൂള്ള,ഒരു മഹത്തായ പ്രസ്ഥാനത്തിൻ്റെ ശില്പിയാണെന്നു അറിയുകപോലും ചെയ്യാതെ...

"കൂൾ ഡ്രിങ്ക്," കൂൾ ഡ്രിങ്ക്... ഇത് അടിമുടി തണുപ്പിക്കും. വരൂ, ഒന്ന് രുചിച്ചു നോക്കൂ. കൂൾ ഡ്രിങ്ക്. കച്ചവടക്കാരനായ അഹമ്മദ് വളരെ ഉച്ചത്തിൽ വിളിച്ചു പറയുന്നുണ്ടായിരുന്നു അഹമ്മദിൻ്റെ കടയിൽ കുറേ കുപ്പി സർബത്തും ഗ്ലാസുകളും ഓരോ കുപ്പിയുടെ മുകളിലും ഓരോ നാരങ്ങ വീതവും വച്ചിരുന്നു. കൂൾ ഡ്രിങ്ക്, കൂൾ ഡ്രിങ്ക്.

പാൽ വില്പന കഴിഞ്ഞു ആ വേനൽ ഉച്ചനേരത്ത് വിയർത്തൊലിച്ചു അവശയായ് വീട്ടിലേക്ക് മടങ്ങുന്ന ജാനുവിനെ ഈ ദൃശ്യം ഏറെ ആകർഷിച്ചു. വാസ്തവത്തിൽ, ദാഹമകറ്റാൻ എന്തെങ്കിലും കുടിക്കാൻ അവൾ ആഗ്രഹിച്ചിരുന്നു.അവൾ നോക്കി നിൽക്കെ, ഒരു തൊഴിലാളി വന്ന് കൂൾ ഡ്രിങ്ക് ആവശ്യപ്പെട്ടു. കൂൾ ഡ്രിങ്കിന്റെ ഗുണവിശേഷങ്ങൾ വർണ്ണിച്ചുകൊണ്ട് അഹമ്മദ് അതുണ്ടാക്കാൻ തുടങ്ങി. കൂൾ ഡ്രിങ്ക് ഉണ്ടാക്കുന്നത് ജാനു ആശ്ചര്യത്തോടെ നോക്കി നിന്നു. ഒരു കൂൾ ഡ്രിങ്ക് കഴിക്കുവാനുള്ള മോഹം അവൾക്ക് കലശലായി. അതിലൊരല്പം എനിക്ക് തരുമോന്നവൾ ചോദിച്ചു. ആവശ്യക്കാരന് കൂൾ ഡ്രിങ്ക് കൈമാറിക്കൊണ്ട് അഹമ്മദ് അവളെ പുശ്ചത്തോടെ നോക്കി.

"ഒരു കൂൾ ഡ്രിങ്കിനെത്രയാ?" അവൾ ചോദിച്ചു. "എൻറെ കൈയിൽ പത്തണയുണ്ട്. പക്ഷെ അത് പാൽ വിറ്റ് കിട്ടിയ വകയിൽ അമ്മയ്ക്ക് നല്കാനുള്ളതാണ്".

അഹമ്മദിന് അവളോട് സഹതാപം തോന്നി, ഒരു കൂൾ ഡ്രിങ്ക് അവൾക്ക് നൽകി. അതിന് കാശ് വേണ്ട എന്ന് പറഞ്ഞു. പാനീയം അവൾ ഏറെ ആസ്വദിച്ചു. മുൻപോരിക്കലും അവൾ കൂൾ ഡ്രിങ്ക് കഴിച്ചിട്ടില്ല. അതിൻ്റെ സ്വാദ് ഏറെ നേരം അവളുടെ നാവിൽ തങ്ങി നിന്നു. അടുത്ത ദിവസവും അവൾ അഹമ്മദിൻ്റെ കടയിലെത്തി.

"പാതിവിലക്ക് എനിക്കൊരു കൂൾ ഡ്രിങ്ക് തരുമോ?" അവൾ ചോദിച്ചു. അഹമ്മദ് പ്രതികരിച്ചില്ല. മടിച്ചു മടിച്ചു അവൾ ശീതള പാനീയത്തിൻ്റെ വില നൽകി. അഹമ്മദ് അവൾക്ക് ഒരു കൂൾ ഡ്രിങ്ക് കൊടുത്തു. അമ്മക്ക് കൊടുക്കാനുള്ള പൈസയെടുത്ത് ചെലവഴിച്ചതിൽ അവൾക്ക് സങ്കടവും കുറ്റബോധവും തോന്നി. അഹമ്മദിനോട് ഒരു വാക്കുപോലും പറയാതെ അവൾ പോകാനൊരുങ്ങി. അവൾക്ക് കരച്ചിലടക്കാനായില്ല. അമ്മ അവളോട് കണക്കു ചോദിക്കുമെന്ന് ഉറപ്പ്. അഹമ്മദിന് കാര്യം മനസിലായി, പൈസ തിരിച്ചു കൊടുത്തു. എന്നിട്ട് എല്ലാ ദിവസവും ഓരോ കൂൾ ഡ്രിങ്ക് സൗജന്യമായി തരാം എന്ന് പറഞ്ഞു.

അഹമ്മദിനെ സന്ദർശിക്കുക എന്നത് ജാനുവിൻ്റെ പതിവായി. അവൾ മേശ തുടയ്ക്കുകയും പരിസരം വൃത്തിയാക്കുകയും ചില്ലറ സഹായങ്ങൾ ചെയ്തുകൊടുക്കുകയും ചെയ്തു. പലപ്പോഴും അഹമ്മദിന് കഴിക്കാൻ അവൾ എന്തെങ്കിലും കൊണ്ടുവരുമായിരുന്നു. ദിവസങ്ങളും ആഴ്ചകളും കടന്നു പോയി. മഴക്കാലമെത്തി.കൂൾ ഡ്രിങ്കിന് ആവശ്യക്കാർ കുറവായി. താൻ കച്ചവടം മതിയാക്കി വീട്ടിൽ തിരിച്ചു പോവുകയാണെന്ന് അഹമ്മദ് ജാനുവിനോട് പറഞ്ഞു. ജാനു വിശ്വസിക്കാനാവാതെ അയാളെ നോക്കി നിന്നു. അടുത്ത ദിവസം അഹമ്മദ് സാധനങ്ങൾ അടുക്കിപ്പെറുക്കുമ്പോൾ ജാനു അവിടെയുണ്ടായിരുന്നു. അയാൾ കുറച്ചു പണം അവൾക്കു വച്ച് നീട്ടിയെങ്കിലും അവളതു സ്വീകരിച്ചില്ല. അഹമ്മദ് യാത്രപറഞ്ഞു നടന്നു തുടങ്ങിയപ്പോൾ അവളുടെ കണ്ണിൽനിന്ന് കണ്ണീർച്ചാൽ ഒഴുകി. അയാൾ കണ്ണിൽ നിന്നും മായും വരെ അവൾ അവിടെ നോക്കി നിന്നു.